Het oerbrein is onderwerp van verschillende boeken. Die gaan vooral over primitief gedrag in onze moderne tijd. Zo niet ‘The prehistory of the mind’. Dat gaat over de evolutie van het brein.
De auteur is Steven Mithen. Archeologieprofessor in Reading. Hij begint zijn betoog met de vaststelling dat evolutionaire psychologie per definitie speculatief is. Gelijk heeft hij. We kunnen niet met oermensen praten. We hebben zelfs geen stukjes van hun brein. En hoe verder terug in de tijd, hoe minder materiaal voorhanden is. Toch waagt hij zich in 1998 aan een zoektocht naar de oorsprong van kunst, religie en wetenchap.
Algemeen oerbrein
De ontwikkeling van ons brein begint met een algemeen brein voor alle doeleinden. Volgens Mithen ontstaat dat miljoenen jaren geleden. Dit algemene oerbrein is niet tot creatieve hoogstandjes in staat. Chimpansees – zo betoogt hij – kunnen weliswaar stukjes taal leren en toepassen dankzij dit brein. Daar houdt het dan mee op. Het ontwikkelen van een taal valt buiten de mogelijkheden van dit algemene oerbrein.
Specifieke oerbreinen
De volgende stap in de evolutie bestaat uit de totstandkoming van kleine sub-oerbreintjes die toegespitst zijn op de uitvoering van specifieke taken. Denk aan taal, sociaal gedrag, techniek en natuurlijke historie. Daarnaast bestaat dan nog steeds dat algemene oerbrein. Mithen vergelijkt het met een Zwitsers zakmes; slechts één toepassing per functie. De ene toepassing sluit gelijktijdig gebruik van de andere uit. In de groep wordt het sociale brein gebruikt. Bij de jacht de natuurlijke historie. Het is of het één, of het ander.
Verbindingen in het oerbrein
De grote sprong voorwaarts bestaat uit het aanleggen van verbindingen tussen alle onderdelen; combinaties tussen het algemene brein en de vier subbreinen maken creativiteit mogelijk. Bijvoorbeeld: Dankzij de verbinding tussen natuurlijke historie en techniek maakt de vroege mens jachtwerktuigen. Mithen stelt dat de lange periode van afhankelijkheid tussen moeder en kind een belangrijke factor is in het ontstaan van deze verbindingen. De moeder is gedurende die periode afhankelijk van zorg van de rest van de stam. Daarom moet zij aan kunnen geven wat zij nodig heeft, zo stelt hij. Dat heeft de verbinding tussen taal en natuurlijke historie bewerkstelligt. Deze enorme sprong voorwaarts vindt volgens Mithen zo’n slordige 45.000 jaar geleden plaats.
Kritiek
Natuurlijk is er veel kritiek. Niet ten onrechte. Vaag. Speculatief. Simplistisch. Onjuist. Mithens poging ontvangt desondanks ook veel waardering. Hij bewandelt in 1998 een pad dat dan nog niemand bewandelt heeft. Dat is dapper. Wat ik het interessantst vind aan het boek is dat het duidelijk maakt dat ons brein langzaam is ontstaan. Het is deel van de evolutie. Eigenlijk is er dus niet één oerbrein, maar bestaan er vele oerbreinen. Dat vind ik na alle boeken die ik heb gelezen over het oerbrein (zie ook Oertijdnostalgie en Oermensen op kantoor) een waardevol inzicht. Bovendien is het een toegankelijk en beeldend boek. Een feest om te lezen!
Steven Mithen: The prehistory of the mind. A search for the origins of art, religion and science.
Phoenix, 1996. 360 paggina’ s. Op de kop getikt voor een tientje in een winkel vol tweedehands boeken. ISBN 0-75380-204-X.