De bekendste stenen van het Verenigd Koninkrijk lagen niet altijd stil. Er waren verbouwingen en restauraties. Ook was er sloop en verval. Hieronder staat de geschiedenis van Stonehenge in hoofdlijnen. Hij bestrijkt duizenden jaren.
Stonehenge
Stonehenge is een ruïne van een gebouw zonder dak. Oorspronkelijk telde het ongeveer 162 stenen. Het ligt iets meer dan 120 kilometer ten westen van London in het graafschap Wiltshire, dat rijk is aan prehistorische monumenten. Avebury ligt er bijvoorbeeld niet ver vandaan. Stonehenge zelf is het middelpunt van een heel landschap vol overblijfselen uit de steentijd. De grafheuvels springen het meest in het oog, maar er zijn ook tal van mysterieuze patronen in de aarde.
Structuur
Ondanks allerlei invloeden in de loop van de tijd staat – met wat hulp – de basisstructuur nog fier overeind. Die bestaat uit vijf concentrische elementen. Van buiten naar binnen zijn dat:
- De buitenste cirkel van sarsens. Dit zijn de grote stenen die iedereen kent. Ze komen uit de omgeving van Stonehenge, waarschijnlijk ergens in de buurt van Avebury.
- De buitenste cirkel van bluestones. Deze stenen zijn kleiner dan de sarsens en hebben een blauwige tint.
- Een hoefijzervorm van sarsens.
- Een hoefijzervorm van bluestones.
- De altaarsteen. Dit is een liggende groengrijze zandsteen die geologisch afwijkt van alle andere stenen.
Het geheel lijkt gebouwd om de zonnewendes precies aan te kunnen geven. Dat zijn het begin van de winter en het begin van de Zomer. Voor de eerste boeren waren dit hele belangrijke momenten.
Onderzoek naar de prehistorie
Omdat Stonehenge een prehistorisch monument is, bestaan er geen geschreven bronnen over de bouwfasen. Desondanks weten we er best veel van. Dat hebben we aan archeologen te danken. Zij graven al sinds 1802 in het gebied. De eerste onderzoekers maakten daarmee veel kapot. Gelukkig zijn we er wel veel wijzer van geworden. En de moderne wetenschap heeft veel aan die kennis toegevoegd. Koolstofdatering toont bijvoorbeeld aan hoe oud een voorwerp is. Daarnaast maakt DNA-analyse veel duidelijk over wie de eerste Britten – en dus de bouwers van Stonehenge – waren.
Geschiedenis van Stonehenge I (vanaf 8000 voor Christus)
De eerste Britten plaatsten totempalen in de buurt waar later Stonehenge zou verrijzen. Landbouwtechnieken bereikten deze streek rond 4000 voor Christus. Niet veel later ontstonden de eerste langgraven. The Great Cursus is ook afkomstig uit deze tijd. Dat is een weg van ongeveer drie kilometer waarvoor flink gegraven is.
Geschiedenis van Stonehenge II (vanaf 3100 voor Christus)
Archeologen vonden geweien en schouderbladen van koeien op het terrein. Vermoedelijk gebruikten de eerste bouwers die als scheppen en pikhouwelen om de ronde aarden wal (of henge) op te werpen. Deze wal was veel groter dan tegenwoordig en had een opening in het noordoosten. In het zuidoosten bevond zich nog een kleinere ingang. Deze ingangen stonden in lijn met de zomerzonnewende. Binnen de aarden wal bevinden zich 56 kleine gaten uit deze periode. Ze heten Aubrey holes en zijn vernoemd naar John Aubrey, die ze al in 1666 ontdekte. Op de bodem lagen verbrande stoffelijke overschotten.
Geschiedenis van Stonehenge III (vanaf 2500 voor Christus)
De eerste bouwers lijken Stonehenge na enige tijd te hebben verlaten. Nieuwkomers pasten het bouwwerk aan naar hun eigen wensen. Zo plaatsten ze het geheel nauwkeuriger richting de zomerzonnewende. Ook legden ze een nieuwe weg aan naar de ingang. Deze flankeerden zij met een aarden wal en stenen. De belangrijkste toevoeging bestaat uit de bluestones en de altaarsteen. Die haalden zij helemaal uit Wales. Dat was een enorme inspanning voor die tijd. De achterliggende motivatie is helaas niet bekend.
Geschiedenis van Stonehenge IV (2100 tot 1100 voor Christus)
Een nieuwe generatie veranderde de complete structuur. Veel bluestones verdwenen. Niemand weet waar naartoe. De enorme prachtig bewerkte sarsens die nu het gezicht van Stonehenge bepalen kwamen in deze periode naar het complex. Datzelfde geldt voor de enorme slachtsteen die nu bij ingang ligt. De resterende bluestones wisselden meerdere keren van plek gedurende deze bouwperiode.
Druïden
Lang bestond het beeld dat Stonehenge van oorsprong een druïdentempel was. Deze wijzen kwamen echter pas in 250 voor Christus naar het Britse eiland. De reden dat de Romeinen een deel van Stonehenge verwoestten had waarschijnlijk met hun aanwezigheid te maken. Desalniettemin voelen moderne druïden een sterke verbondenheid met het monument. De eersten verschenen al in 1781. Sinds het begin van de twintigste eeuw vieren zij de zomerzonnewende uitbundig met een uitgelaten groep volgelingen.
Verval
Storm en neerlag hebben Stonehenge de afgelopen duizenden jaren geteisterd. Dat heeft zeker schade aangericht. Die is echter verwaarloosbaar vergeleken met wat mensen hebben gedaan. Hun gedrag was pas echt destructief. Na de Romeinen kwamen tal van bouwers stenen halen. Met vuur en water wisten zij er bruikbaar bouwmateriaal van te maken. Ook de eerste toeristen namen graag een stukje van het monument mee. Voor dat doel namen zij dikwijls gereedschap mee. Tot diep in de twintigste eeuw kon het publiek zijn schadelijke werk doen; van festivals, demonstraties en relletjes tot graffiti.
Herstel
Sinds 1898 staat er een hek om Stonehenge. De Britse overheid kreeg het monument in 1918 in bezit. De eerste serieuze pogingen tot herstel stammen uit 1901 en 1958. Scheve en gevallen stenen staan nu weer goeddeels recht. English Heritage is verantwoordelijk voor het bouwwerk en National trust voor het terrein met overige monumenten eromheen. Per jaar ontvangen zij anderhalf miljoen bezoekers. Het archeologisch onderzoek gaat met name in de omgeving onverdroten door met regelmatig nieuwe ontdekkingen tot gevolg.
Ook in het Verenigd Koninkrijk
Ben je geïnteresseerd in de steentijdmonumenten van Engeland en de rest van het Verenigd Koninkrijk? Lees dan ook de artikelen over Schotland en het grote onbekende Thornborough.