De Nebra Schijf is niet groter dan een putdeksel. Het is een verweerd opbject met versieringen die een moeilijk duidbare betekenis hebben. Toch moet ook jij de schijf echt gaan bekijken. Waarom? Hier heb je vijf redenen.
Dat de Nebra Schijf bijzonder is mag alleen al blijken uit de bijzondere wijze waarop hij ontdekt werd en de publieke aandacht kreeg. Schatzoekers ontdekten hem met een metaaldetector in het midden van Duitsland. Het was 1999. Eerst hadden ze geen idee wat het was en wrikten er hardhandig aan. Daarbij raakte de vondst iets beschadigd. Op dezelfde plek vonden ze oude zwaarden. Daaruit bleek enige archeologische waarde voor de schijf. Een spannend biedspel op de zwarte markt volgde. Gelukkig kreeg de politie er lucht van en greep zij in. Sindsdien vergaapt de hele wetenschappelijke wereld zich aan het object.
Museum
Je kan de schijf van Nebra bekijken in het Museum voor Prehistorie in Halle, niet heel ver van de vindplaats. Mocht je na het lezen van dit artikel besluiten om hem te gaan bekijken, check dan wel even van tevoren of hij echt aanwezig is. Soms wordt hij namelijk uitgeleend. Zo bekeek ik hem in het Drents Museum, waar hij van 6 augustus tot 18 september 2022 tentoongesteld werd. Voor ik ernaar toeging had ik de schijf al heel vaak op foto’s gezien, maar dat is toch anders dan er fysiek voor te staan. In het echt zie je duidelijk alle details en de complexe achtergrond laat zich meeslepend toelichten in een tentoonstellingsruimte met beeld en geluid.
Vijf redenen om de Nebra Schijf te bekijken
De Nebra Schijf is een heel bijzonder object. Het is meer dan een metalen plak die lang in de grond heeft gezeten. Natuurlijk; de metalen zijn bijzonder, vooral als je je bewust bent van de periode waaruit zij afkomstig zijn. Toch schuilt het grootste belang van de Nebra Schijf in het verhaal dat hij vertelt. En dat is een verhaal met veel kanten, onder meer archeologisch, astronomisch en historisch. Daarom bij deze de aanbeveling om de unieke bodemvondst te bezoeken, te bekijken en je te verdiepen in de context. Hier zijn vijf redenen.
1. De schoonheid van de Nebra Schijf
Het verweerde groen van het koper en de rafelige randen geven de cirkel een onweerstaanbaar patina. Hetzelfde geldt voor de licht ingedeukte stippen, banen, cirkel en halve maan van goud. De grafische – bijna schematische – presentatie doet denken aan kosmisch verkeersbord. Let op: Overstekende meteorieten! maar hoe valt zoiets te rijmen met de duidelijk zichtbare ouderdom van de plaat?
2. De betekenis van de afbeelding
In feite is de Nebra Schijf een slimme afbeelding van de sterrenhemel. Het cluster van zeven sterren noemen we de Pleiaden of het Zevengesternte. De halve maan ernaast is onze eigen maan. De baan aan de zijkant geeft de plek aan waar de zon opkomt en ondergaat op de kortste en langste dag. Als je op je rug gaat liggen en de schijf boven je hoofd houdt, kan je in versimpelde weergave zien in welke tijd van het jaar je zit. Maar nog specialer is dat je dan kan zien of het tijd wordt voor een schrikkelperiode. Als je zoiets weet, kijk je toch met andere ogen naar de schijf.
3. De Leeftijd van de Nebra Schijf
Wat de vernuftige afbeelding op de Nebra Schijf extra bijzonder maakt is de ouderdom. Na onderzoek bleek dat hij stamt uit 1800 jaar voor Christus! En dat niet voor een object uit het Nabije Oosten, maar uit Duitsland! Niemand hield het tot de komst van de schijf voor mogelijk dat er al dergelijke kennis was, laat staan in het relatief achterlijk geachte Europa.
4. De culturele context
Ooit gehoord van de De Únětice-cultuur? Je hoeft je niet te schamen als je geen idee hebt wat dat is, want zo heel erg bekend is die niet in ons land. Hij is vernoemd naar een vindplaats in Tsjechië. Andere vindplaatsen bevinden zich in Duitsland, Slowakije, Polen, Oostenrijk en Duitsland. De laat neolithische trechterbekercultuur ging eraan vooraf, evenals de klokbeker cultuur. Die ken je vast van onze Drentse hunebedden. Deze Únětice-cultuur bestond uit losse nederzettingen die onder andere handelsbetrekkingen had in Cornwall. Zo kwamen ze aan het metaal voor de hemelschijf. Ook lieten ze grote grafheuvels achter, die ons doen vermoeden dat het een hiërarchische samenleving was.
5. De macht en de magie van het object
Ooit hielden machthebbers, wijzen of priesters deze schijf vast om kennis uit af te leiden die niemand begreep, maar die van groot belang was voor het bepalen van de kalender. En dat betekende dat het ging om grondstoffen en arbeid. Het was dus eigenlijk een magische sleutel tot macht. Kun jij je voorstellen hoe hij werd vastgehouden? Of hoe de mensen die hem gebruikten eruit zagen? Als je over dergelijke fantasie beschikt is het helemaal fantastisch om voor de schijf te staan. Een verloren gewaand verleden komt erdoor tot leven.