De kunstenaar A.R. Penck overleed op 2 mei 2017. Onwetend van die gebeurtenis en louter toevallig bezocht ik die dag de tentoonstelling ‘Rites de Passage’ in Fondation Maeght. Wauw! Primitivisme en art brut!
25 Kilometer van Nice ligt een prachtige villa die is gewijd aan de kunst: Fondation Maeght. De collectie komt voort uit de vriendschap die kunsthandelaar Aimée Maeght onderhield met beroemde kunstenaars als Joan Miró, Alexander Calder, Fernand Leger, Georges Braque, Alberto Giacometti, Marc Chagall en Eduardo Chillida. Het is één van de belangrijkste musea voor moderne kunst in Europa.
A.R. Penck
Van A.R. Penck had ik nog nooit gehoord. Bij de ingang van de tentoonstelling las ik dat ‘Rites de passage’ een overzicht biedt van het werk van A.R. Penck met meer dan 100 werken. En dat dat hij één van de grootste Duitse kunstenaars van de 20e eeuw was. Hij refereerde aan primitivisme en art brut, stromingen die hun namen waarmaken met verwijzingen naar prehistorische en exotische samenlevingen. Met Keith Haring en Jean-Michel Basquiat behoorde A.R. Penck tot de grondleggers van graffitikunst. Zijn werk bleek volgens de tekst ook losjes gebaseerd op dat van Joan Miró.
Erger
Vanaf het eerste werk dat ik zag was ik geboeid; het is rauw en direct, probeert niet te behagen en ik begreep direct hoe baanbrekend het in zijn tijd was. Ik herkende verwijzingen naar grottekeningen, maar zag tegelijkertijd moderne onderwerpen als crises en politiek. Ik ervoer ritme en symboliek. Er was eigenlijk geen enkele werk van A.R. Penck dat mij niet uitnodigde tot reflectie en bestudering. Dat niet iedereen er zo over dacht merkte ik toen twee landgenoten vanuit de derde zaal de tweede zaal binnenliepen. “Hier wordt het nog veel erger,” zei de één tegen de ander.
Woorden van A.R. Penck
Ondertussen overkwam ik mijn afkeer van letters en woorden in schilderkunst. Ik keek naar Flugblatt (Macht-Besitz) uit 1974 waarin woorden als Krieg en Entspannung tegenover woorden als Frieden en Spannung staan. Voor het eerst begreep ik hoe plaatsing van woorden en symbolen op het canvas tot een prikkelend kunstwerk kunnen leiden. Later las ik nog een kort manifest van A.R. Penck dat volgens mij zijn filosofische en poëtische bedoelingen aardig weergeeft:
Gegen Farbe – für Form
Gegen Stimmung – für Gestalt
Gegen Gefühl – für System
Gegen Fantasie – für Realität
Gegen Lösung – für Spannung
Joan Miró
Maar eigenlijk kwam ik speciaal naar Fondation Maeght voor het labyrint dat Joan Miró ontwierp. Zijn werk is prominent aanwezig op het terrein dat jaarlijks meer dan 200.000 bezoekers trekt. En eerlijk is eerlijk:Toen ik in de tuin tussen de beelden van de Catalaanse kunstenaar liep en zijn sculpturen bekeek, moest ik erkennen dat dit mij nog meer aansprak dan het primitivisme van A.R. Penck. Maar dat ik die dag zoveel mooie en boeiende kunst zou zien had ik bij aankomst niet kunnen vermoeden.
De tentoonstelling ‘Rites de Passage’ was van 18 maart tot 18 juni 2017 te zien in Fondation Maeght, Saint-Paul, Frankrijk.