Kunstenaar Ai Weiwei (Peking 1957) weet hoe hij de aandacht op zich moet vestigen. Zo laat hij in 1995 ostentatief een vaas van pakweg 2.000 jaar oud uit zijn handen kletteren. Het is een prachtig neolithisch exemplaar uit de Han-dynastie. Soortgelijke vazen dompelt hij onder in verf of beschildert hij met het logo van Coca Cola. Aanvankelijk weet ik niet wat ik ervan moet vinden. De historicus in mij is gechoqueerd, maar de kunstliefhebber twijfelt. Begin 2024 ga ik naar de Kunsthal in Rotterdam om de expositie In Search of Humanity te bezoeken. Daar trek ik mijn conclusies.
Kunst en vandalisme
Doorgaans ontstaat kunst uit creatie en niet uit vernietiging. Oude meesters sloten zich maanden op in hun atelier om op ambachtelijke wijze perfectie te bereiken. Hedendaagse kunstenaars als Anselm Kiefer en Gerhard Richter maken nog steeds meesterwerken bij de gratie van hun scheppingskracht. Wat bezielt Ai Weiwei om een ordinair bedrijfslogo te schilderen op een historisch object, dat subtiel van vorm is en is gedecoreerd met unieke structuren en patronen? Het gruis van kapot gegooide vazen stopt hij in nieuwe glazen potten die geen enkele charme of historische waarde bezitten. Vanwaar deze vernielzucht?
De bedoeling van Ai Weiwei
Jongelui die een bushokje vernielen zijn geen kunstenaars, maar vandalen. Wat hen onderscheid van Ai Weiwei is de intentie. De kunstenaar vraagt met zijn destructieve daad (en vooral met de vastlegging daarvan) aandacht voor het vernietigende effect van de culturele revolutie op het historisch besef van de Chinezen. Door het verleden ondergeschikt te maken aan de huidige politiek – en het zelfs te ontkennen – vernietigt de Chinese regering een deel van de culturele identiteit van het land. Ai Weiwei doet hetzelfde, maar dan kleinschaliger, zonder menselijke slachtoffers en met visuele impact. Het is een sterk statement.
Het maatschappelijk engagement van Ai Weiwei
Naarmate ik meer zie van de expositie In Search of Humanity wordt mij steeds duidelijker dat Ai Weiwei niets doet zonder reden; achter ieder kunstwerk schuilt beleving en engagement. Zijn veelvuldig opgestoken middelvinger bij tal van regeringsgebouwen en monumenten laat zien hoe hij over geïnstitutionaliseerde macht denkt. Een keten van rugzakjes die optisch doet denken aan een slang, blijkt een eerbetoon aan jonge slachtoffers van een aardbevingsramp. Ze zouden nog leven als de overheid beter had toegezien op de bouwkwaliteit van hun school. Met lego bouwt Ai Weiwei taferelen die zijn arrestatie weergeven. Zo blijkt bij deze expositie ieder visueel grapje, iedere schijnbaar eenvoudige voorstelling een diepe onderlaag te hebben.
Mag Ai weiwei historische voorwerpen vernielen?
Met name de kunst van Ai Weiwei over vluchtelingen maakt diepe indruk op me. Met foto’s, tekeningen, objecten en documenten maakt hij duidelijk hoe de westerse politiek slachtoffers maakt onder arme mensen die op zoek zijn naar een beter bestaan. Aan het einde van de tentoonstelling kan ik niet anders dan diep respect te voelen voor de integriteit en creativiteit van een groot kunstenaar. Zonder voorbehoud vergeef ik hem zijn vandalisme. Als er namelijk iets is wat mij uit zijn kunst duidelijk wordt, is het dat mensen belangrijker zijn spullen.