Wat kun je nog met oude geschiedenis van klassiek Griekenland in een tijd van klimaatverandering, ICT en commerciële ruimtevaart? Het kan toch niet zo zijn dat mensen die tweeduizend jaar geleden leefden nu nog relevant zijn? Of wel? Hieronder staat een korte beschouwing. Als je die hebt uitgelezen, weet je het antwoord op de hierboven gestelde vragen.
Ware kennis bestaat erin te weten dat men niets weet.
Socrates
De historische Context van klassiek Griekenland
De geschiedenis van Griekenland gaat ver terug. Net als in Nederland was daarin ook sprake van jagers en verzamelaars, een steentijd en een bronstijd. Al voor 1.200 voor Christus waren er hiërarchisch georganiseerde steden. Ze voerden oorlog in verre gebieden en onderhielden duurzame handelsrelaties. Mycene was zo’n stad. Hij raakte echter in verval en viel uiteen.
Rond 800 voor Christus beschreef de dichter Homerus in Ilias en Odyssee de hoogtijdagen van de oude Myceense beschaving en met name hoe deze ten oorlog trok tegen de stad Troje. Dit literaire meesterwerk kwam tot stand in een periode van maatschappelijk herstel; de stadstaten ontstonden en de Grieken vestigden koloniën rond de Middellandse Zee, onder andere in Frankrijk, Italië, Turkije en Libië.
Men kan niet tweemaal in dezelfde rivier stappen.
Heraclitus (540 -480 v. Vhr.)
Klassiek Griekenland bestond uit stadstaten die verspreid lagen over het Griekse schiereiland, de Egeïsche Zee en de westkust van Klein-Azië. De bergachtige landschappen en talrijke eilanden bevorderden de ontwikkeling van de onafhankelijke stadstaten. De zee stimuleerde handel en culturele uitwisseling. Kenmerkend voor de hoogtijdagen zijn de culturele bloei en vooruitgang met de nadruk op individualisme, burgerparticipatie en intellectuele nieuwsgierigheid.
Twijfel is het begin van wijsheid.
Aristoteles (384-322 v. Chr.)
Klassiek Griekenland beslaat de periode van ongeveer 500 v.Chr. tot 323 v.Chr. Deze tijd begint met de verdere ontwikkeling van stadstaten zoals Athene en Sparta en eindigt met de dood van Alexander de Grote. Het enorme rijk dat hij had veroverd viel na een korte opleving uiteen, tot het grotendeels door de Romeinen werd veroverd.
De Griekse Erfenis
Het oude Griekenland ging na de dood van Alexander de Grote deel uitmaken van het Romeinse Rijk. Militair bleken de Romeinen superieur. Cultureel waren de Grieken echter de baas. Griekse kennis en cultuur verspreidden zich via de Romeinen. De Griekse goden werden Romeinse Goden. De Griekse bouwstijl en filosofie werd dankbaar omarmd in de Latijnse wereld. Na de val van het West-Romeinse Rijk in 476 bleef veel kennis bewaard in het Nabije Oosten en in Christelijk kloosters.
Onwetendheid is de bron van alle kwaad.
Socrates (469-399 v. Chr.)
Tijdens de Renaissance in de vijftiende eeuw herontdekte Europa de Griekse filosofie, wetenschap en kunst. Humanisten als Erasmus bestudeerden Griekse teksten. De idealen van schoonheid en proportie in de kunst van de Renaissance werden sterk beïnvloed door de klassieke Griekse kunst. Later, in de negentiende eeuw, ontstond opnieuw belangstelling voor de Griekse cultuur. De opgravingen van Griekse ruïnes inspireerden neoklassieke architectuur. Filologen bestudeerden intensief de Griekse taal en literatuur. De politieke ideeën van de Grieken beïnvloedden revolutionaire bewegingen in Europa en Amerika.
Is klassiek Griekenland nog relevant?
Een deel van de vraag is al beantwoord. De cultuur van klassiek Griekenland vormde op verschillende momenten in de geschiedenis een wetenschappelijke, culturele en artistieke inspiratiebron en is daarmee mede bepalend geweest voor de vorming van de Westerse samenleving. De negentiende eeuwse architectuur van veel steden grijpt terug op klassieke Griekse principes en in de bibliotheken staan tal van boeken die destijds zijn geschreven of erop zijn geïnspireerd. Als je iets wilt begrijpen van de samenleving waar je deel vanuit maakt, kan je dus eigenlijk niet om klassiek Griekenland heen.
De natuur heeft ons twee oren gegeven en slechts één tong opdat we meer zouden luisteren dan praten.
Zeno van Elea (490-430 v. Chr.)
Ben je nog niet overtuigd? Dan vind je hieronder een aantal concrete voorbeelden van de directe invloed van Klassiek Griekenland op onze huidige samenleving.
Politiek
Het concept van democratie – ontwikkeld in Athene – vormt de basis van veel moderne politieke systemen. Ideeën zoals directe burgerparticipatie, scheiding der machten en burgerraden komen rechtstreeks uit klassiek Griekenland. Meerdere westerse landen hebben hun instituties ingericht conform Griekse voorbeelden en ideeën. En ook al is dat vaak niet letterlijk, dan is het nog altijd volgens de oorspronkelijke bedoeling van meer dan 2.000 jaar geleden.
Armoede is de vader van revolutie en misdaad.
Aristoteles (384-322 v. Chr.)
Oorlog
Griekse militaire tactieken blijven relevant in strategische studies. Moderne militaire academies bestuderen nog steeds de Slag bij Marathon en de Peloponnesische Oorlog voor inzichten in strategie, met name wat betreft snelheid en verrassing. De stadstaat Sparta inspireert ook vandaag nog in zijn benadering van militaire discipline. Nergens vind je een beter voorbeeld om manschappen te motiveren bij een slag tegen een overmacht dan in het verhaal over de slag bij Thermopylae. Alexander de Grote veroverde een wereldrijk en zijn aanpak van logistiek en leiderschap inspireert hedendaagse officieren tot op het hoogste niveau.
Het is erger onrecht te doen dan te ondergaan.
Plato (427-347 v. Chr.)
Rechtspraak
Griekse ideeën voor het rechtssysteem, zoals het concept van een juryrechtspraak, zijn nog steeds van invloed. Moderne rechtssystemen in het Westen hebben veel van deze principes overgenomen en aangepast. Denk daarbij onder andere aan het gelijkheidsbeginsel, het pleiten, de daarbij horende retoriek en publieke rechtspraak.
Een vat vol geleerdheid is nog geen druppel wijsheid waard.
Pythagoras (580-504 v. Chr.)
Wetenschap
Griekse filosofen als Socrates, Plato en Aristoteles legden de grondslag voor moderne filosofie en wetenschap. In de wiskunde zijn de principes van Pythagoras en Euclides nog steeds van fundamenteel belang. Wie ze niet kent, kan dit vak beter opgeven. Archimedes’ werk blijft relevant in de natuurkunde en techniek.
Theater
Het Griekse theater heeft de basis gelegd voor moderne podiumkunsten. Tragedies en komedies van schrijvers als Sophocles (Antigone en Elektra) en Aristophanes (Ridders, Lysistrata en Kikkers) worden nog steeds opgevoerd en bestudeerd. Hun werk heeft blijvende invloed op de dramaturgie. Aristoteles introduceerde het concept van de drie eenheden: eenheid van plaats, tijd en handeling. Het is nog steeds relevant. Niet alleen voor theater, maar ook voor films en romans. Begrippen als held en antiheld stammen overigens ook uit klassiek Griekenland.
Wie rijk wil zijn, moet niet zijn vermogen vermeerderen maar zijn hebzucht verminderen.
Epicurus (341-270 v. Chr.)
Taal
Veel wetenschappelijke, medische en technische termen zijn van Griekse oorsprong. Het Grieks heeft een blijvende invloed op de Engelse, de Nederlandse en andere Europese talen. Wat dacht je van woorden als analyse, astronaut, democratie, economie, euthanasie, pornografie, syndroom en technologie? Hun Griekse herkomst is evident.
Mythologie en legenden uit klassiek Griekenland
Griekse mythologie inspireert nog steeds kunst, literatuur en populaire cultuur. Verhalen over goden, helden en mythologische wezens blijven relevant en worden vaak herverteld in moderne media. Denk bijvoorbeeld aan films als Alexander en Troy uit 2004 en 300 uit 2006 over de slag bij Thermopylae. Andere voorbeelden zijn de televisieserie Medea van Theo van Gogh die werd uitgezonden in 2005, Immortals over Theseus uit 2011 en Wonder Woman uit 2017. Als je op zoek gaat, merk je dat de lijst met films en televisieproducties eindeloos is. De reden is dat de thema’s uit de Griekse mythologie universeel zijn en de moderne mens net zo boeien als de oude Grieken. Dat zie je ook terug in de beeldende kunst: Pablo Picasso maakte talloze schilderijen en tekeningen met de Minotaurus, Salvador Dali schilderde Metamorphosis of Narcissus en ook Cy Twombly refereerde regelmatig aan het oude Griekenland.
Niets duurt voort behalve verandering.
Heraclitus (540 -480 v. Vhr.)
Architectuur
De Griekse architectuur, met haar kenmerkende zuilenrijen, blijft invloedrijk. Veel moderne gebouwen – vooral regeringsgebouwen en musea – gebruiken Griekse architecturale stijlen als inspiratie. Voorbeelden zijn het witte huis in Washington, les Espaces d’Abraxas in Marne-la-Vallée en de staatsgalerie in Stuttgart.
En verder nog…
Eigenlijk is de lijst met klassieke Griekse invloeden op het hedendaagse leven eindeloos. Denk bijvoorbeeld aan de Olympische Spelen met onderdelen als discuswerpen en de marathon. Of aan de hippocratische eed in de medische wetenschap en het uitbannen van bovennatuurlijke verklaringen daarin. Idealen van schoonheid, symmetrie en proportie – lang geleden ontwikkeld door Griekse kunstenaars – blijven onveranderd relevant in de hedendaagse kunstwereld
De gierigaard is als dorre zandgrond, die alle regen en dauw opzuigt, doch geen vruchtdragende gewassen voortbrengt tot het welzijn van anderen.
Zeno van Elea (490-430 v. Chr.)
De conclusie over klassiek Griekenland
De erfenis van klassiek Griekenland is diepgeworteld in onze westerse beschaving en ook jij merkt dat dagelijks. Je plukt de vruchten van de Griekse cultuur als je naar je huisarts gaat of als je gaat stemmen tijdens de verkiezingen. Kijk je naar Netflix of HBO? Dan is de kans groot dat je naar de erfenis van oude Grieken kijkt. Zelfs als de film niet over de oude mythologie gaat, dan nog beantwoordt het verhaal aan toneelwetten die in klassiek Griekenland zijn opgesteld. Als je praat is de kans groot dat je woorden gebruikt die oorspronkelijk uit Griekenland afkomstig zijn. De erfenis van klassiek Griekenland is onontkoombaar en laten we hopen dat dit nog lang zo blijft.
De illustraties bij dit artikel zijn gemaakt met Openart.ai en dus gegenereerd met behulp van kunstmatige intelligentie.