De verloren koninkrijken van Afrika zijn niet verdwenen. Je ziet ze bijvoorbeeld terug in de dansen, verhalen en kunst van lokale volkeren. Ook vind je hier en daar op verschillende plekken in het continent ruïnes. Soms zijn ze zo groot en overweldigend dat koloniale Europeanen aanvankelijk weigerden te geloven dat ze door Afrikanen waren gebouwd. Sterker nog; als zij de geschiedenis van Afrika vertellen beginnen ze bij de kolonisatie. In die zin lijken de koninkrijken daadwerkelijk verloren. Gus Casely-Hayford (1964) wist gelukkig beter en maakte verschillende reizen waarbij hij zocht naar pre-koloniaal Afrika. In de BBC-serie The Lost Kingdoms of Africa laat hij zien wat hij daar tegenkwam.
Gus Casely-Hayford
Casely-Hayford is een Britse cultuurhistoricus, schrijver en televisiepresentator, gespecialiseerd in Afrikaanse kunst en geschiedenis. Hij heeft verschillende documentaires gepresenteerd en was directeur van het Smithsonian National Museum of African Art in Washington D.C. Hij zet zich in voor het vergroten van de bekendheid van en de waardering voor Afrikaans cultureel erfgoed en heeft een belangrijke rol gespeeld in de dialoog over de dekolonisatie van musea.
De verloren koninkrijken van Afrika
The Lost Kingdoms of Africa werd uitgezonden in 2010. Achtereenvolgend kwamen de volgende onderwerpen aan de orde: Nubië, Ethiopië, Groot-Zimbabwe, West-Afrika, Asante, Zulu, Berber, Bunyoro & Buganda. Iedere aflevering duurt iets minder dan een uur. Het patroon is vaak hetzelfde; Casely-Hayford laat zich door lokale experts en gids naar verschillende locaties brengen die getuigen van een rijk verleden. Naarmate de aflevering vordert worden de archeologische vondsten steeds ouder. De presentator licht even gepassioneerd als duidelijk toe wat de betekenis is van hetgeen wij zien. Ook laat hij ons kennismaken met de lokale bewoners, die zich ondanks de koloniale overheersing nog steeds bewust zijn van het rijke verleden.
Sudan
Omdat Carthago en Egypte zijn ingelijfd in de Europese geschiedenis, laat Casely-Hayford deze min of meer buiten beschouwing. Wel komt de Egyptische geschiedenis terloops ter sprake in de aflevering over Nubië, aangezien dit verloren koninkrijk (grofweg het huidige Sudan) verschillende oorlogen met zijn machtige noorderbuur heeft uitgevochten. Tekeningen in een rijk gedecoreerde tombe brengen dit in beeld. Ook bijzonder is hoe Casely-Hayford laat zien hoe klimaatverandering tweeduizend jaar geleden een desastreus effect had op de agrarische samenleving in Sudan. In de late steentijd en de bronstijd was het er namelijk veel groener. De runderteelt was van cruciaal belang voor de lokale economie, die met het verdwijnen van gras compleet instortte.
Groot Zimbabwe
Aan de hand van Casely-Hayford volgt de kijker oude handelsroutes. Ze lopen van de kust tot diep in het binnenland, bijvoorbeeld in West-Afrika of Zimbabwe. Daar bevinden zich nu indrukwekkende ruïnes met metershoge muren. Lokale bewoners in Zimbabwe weten zich nog te herinneren hoe hun voorouders niets eens naar die muren mochten kijken. In een museum in Zuid-Afrika zien we een archeologische vondst die verwijst naar de bijna vergeten gloriedagen van groot Zimbabwe; een kleine gouden neushoorn. Het Afrikaanse edelmetaal ging via handelsroutes tot China. Dat blijkt onder andere uit oude Aziatische munten die te plaatse zijn opgegraven.
Pre-koloniaal Afrika
Lost Kingdoms of Africa laat zien dat er in Afrika op meerdere plaatsen al een rijke cultuur was voordat de Europeanen kwamen. Nieuwe archeologische vondsten en inzichten onthullen steeds meer van dat boeiende verleden. Het bijbehorende boek verscheen in 2012 en biedt een gelegenheid om alle informatie uit de documentaires nog eens na te lezen. Het werk van Casely-Hayford is omvangrijk, maar desondanks ook nog een beetje hap snap; als kijker laat het je achter met het gevoel dat er nog veel meer te weten en te ontdekken valt. Waarschijnlijk is dat precies het effect dat hij voor ogen had toen hij eraan begon.
Gus Casely-Hayford
The Lost Kingdoms of Africa, Discovering Africa’s hidden treasures
Bantam Press 2012, 344 pagina’s
ISBN 978-0-593-06814-4
£ 14,95