De top vijf van neolithische plekjes op de Orkney eilanden. Stuk voor stuk spectaculair en ouder dan Stonehenge.
Skara Brae, Orkney
Mijn nieuwsgierigheid naar de Orkney eilanden ontstond toen ik het augustusnummer uit 2014 van National Geographic zag. Daarin stond een twintig pagina’s tellend artikel over de plaatselijke steentijdmonumenten met prachtige foto’s. Na lezing begon ik direct met de research en planning van mijn reis. Een paar maanden later trek ik langs Neolithische locaties in Schotland. De meesten bezoek ik met bewolkt weer, anderen in de regen. Maar als ik het noordelijke John ‘o Groats nader breekt het wolkendek open, zodat ik vanaf luttele kilometers de eilanden als het beloofde land in fel zonlicht zie baden. Het stormt. Ik boek een kaartje voor het voetveer dat de volgende ochtend vroeg naar de eilanden vertrekt.
De Orkney eilanden per bus
De zee is dan spiegelglad. Het is een stralende bijna windstille dag. De overtocht duurt drie kwartier. Ondanks het goede zicht zie ik geen zeehonden of walvissen. Na aankomst neem ik plaats in een touringcar voor de maxitour; de meest uitgebreide van het hele aanbod van begeleide eilandverkenningen. De chauffeur start de motor en praat vanaf dat moment non-stop in een rustig tempo over de Orkney’s. Hij legt een aangename mengeling van trots en zelfspot aan de dag. Wat mij het meest verbaast zijn de verhalen over gezonken oorlogsschepen; na WO I liet een Duitse admiraal zijn vloot in de Scapa flow zinken en tijdens WO II liet het Britse leger schepen zinken om ruimte tussen eilanden te dichten ter bescherming van de aangemeerde vloot. Tevergeefs, want een Duitse onderzeeër glipte door de versperring en zaaide dood en verderf. Sindsdien is Orkney een waar duikersparadijs.
De Orkney eilanden top vijf:
Ring of Brodgar, Orkney
1.Skara Brae
Skara Brae is de eerste neolithische locatie die ons gezelschap aandoet. Het is een complex van tien gebouwtjes dat in 1850 zomaar onder het duinzand vandaan kwam. Het bleek na onderzoek na zo’n 400 jaar bewoning plots verlaten rond 2500 voor Christus. Ouder dan dit kom je zoiets niet tegen in Noord Europa. Ik stap uit bij een museumpje met artefacten en loop van daaruit in een nagebouwd steentijdhuisje, compleet met inrichting. Het oogt knus en huiselijk; stenen kastje, kleden, vuur. Het spitse dak en de ronde vorm geven het geheel de beleving van een yurt. Als ik van daaruit over het duinpad verder loop, kom ik bij de huisjes zelf. Ze zijn kleiner dan ik dacht en liggen dicht op elkaar. Er loopt een pad omheen. Het uitzicht over de baai is prachtig.
Ring of Brodgar, Orkney
2.Ring of Brodgar
De volgende stop is de Ring of Brodgar, een steenkring met een doorsnede van iets meer dan 100 meter. Na meer dan 4000 jaar staan er nog 27 van de oorspronkelijke 60 stenen in een perfecte cirkel. Het is vrijwel zeker dat de stenen belangrijke standen van zon en maan markeren. Sommigen zijn bekrast met runen – Orkney was tot circa 1500 onderdeel van Noorwegen – andere met hedendaagse letters. Het zijn markeringen in de tijd die de ouderdom accentueren. Lopend over de verhoogde ring (henge) voel ik niets dan ontzag. Dat komt niet alleen door de historische betekenis en de onmiskenbare spirituele lading van het geheel, maar ook door de uitgekiende ligging in het landschap. Uit alles blijkt dat dit ooit een hele speciale plek is geweest. Aarzelend leg ik af en toe een hand op een steen.
3.Ness of Brodgar
De bus rijdt verder over een smal landtongetje tussen twee lochs, één zoet en één zout. Hier is de Ness of Brodgar. Archeologen zijn er sinds de ontdekking in 2003 druk in de weer met onderzoek naar de veertien huisjes waarvan de oudste al rond 3000 voor Christus werd gebouwd. De kans is groot dat zich in de directe omgeving nog veel meer neolithische overblijfselen onder de grond bevinden.
Ness of Brodgar, Orkney
4.Standing Stones of Stenness
Direct na de Ness staat nog een steencirkel; de Standing Stones of Stenness. Hier staan nog vier van de twaalf stenen in een cirkel met een diameter van 30 meter. Kleiner dan Brodgar, maar 1000 jaar eerder neergezet. De hoogste steen telt vijf meter. Ze zijn enkele centimeters smal en schuin afgetopt. Onze chauffeur weet te vertellen dat de stenen zo naar specifieke punten in de hemel wijzen. Iets dergelijks heb ik niet gelezen in de literatuur, maar het zou zo maar waar kunnen zijn.
Standing Stones of Stenness, Orkney
Standing Stones of Stenness, Orkney
5.Maeshowe
Iets verderop staat een absoluut hoogtepunt van de neolithische bouwkunst Maeshowe: is een grafheuvel met een 14 meter lange toegang die naar een vierkante kamer van circa 20 vierkante meter leidt. Vikingen lieten er een enorme hoeveelheid runen achter. Kennelijk Zouden ze hebben geweten dat op de kortste dag de midwinter zon kaarsrecht naar binnen schijnt? En dat de positie van de zeven meter hoge heuvel is afgemeten aan de wijze waarop het zonlicht in de wintertijd over de heuvels schijnt?
Maeshowe, Orkney
Vertrek van de Orkney eilanden
Nooit zal ik vergeten hoe de zomerzon de monumenten op deze geweldige dag bijlichtte. Na dit neolithisch hoogtepunt bezoek ik deze vakantie geen steentijdmonumenten meer. Loch ness, Loch Lomond, Glasgow en de rivier de Tweed staan nog in de planning. Ook mooi. Terug in Nederland volg ik de berichten over de Orkney-eilanden en kijk niet op dat er recentelijk nog dertig gebouwtjes zijn gevonden. Een ervan was mogelijk een prehistorische sauna. Orkney zal me nog lang blijven boeien, al is het alleen maar om de locaties te schilderen.
Links voor de Orkney eilanden:
- https://www.visitscotland.com/destinations-maps/orkney/
- https://www.archaeology.org/issues/61-1301/features/327-scotland-orkney-neolithic-brodgar
