Wie heeft in de dierentuin nog nooit naar primaten en dus eigenlijk naar de aap in ons gekeken? Primaten bestaan in drie soorten: Halfapen, apen en mensapen. Die laatstgenoemde groep bevat Chimpansees, bonobo’s, gorilla’s, orang-oetans en gibbons. En mensen. Bioloog, primatoloog en psycholoog Frans de Waal maakt inzichtelijk hoeveel al deze mensapen op elkaar lijken. Ja, ook jij lijkt volgens De Waal op een chimpansee of een bonobo.
De aap in ons
Dit boek uit 2005 neemt nauwkeurige observatie van apen als basis. Daarin legt de Waal – gediplomeerd aapjeskijker – genadeloos alle groepsdynamiek bij chimpansees en bonobo’s bloot. Dat doet hij zo goed, dat hij vaak helemaal niet hoeft uit te leggen hoezeer het apengedrag lijkt op dat van mensen. De lezer snapt dat zelf wel. De Waals vertelstijl is daarbij zeer toegankelijk, niet in de laatste plaats door het gebruik van talloze anekdotes over de chimpansees en bonobo’s. Hij vertelt bijvoorbeeld over de machtstrijd tussen alpha mannetjes alsof het een heuze thriller betreft. Het gevolg is dat het boek zich soms amper weg laat leggen. Dat hij veel van zijn observaties deed hij bij Burgers’ Zoo in Arnhem, maakt het boek er voor Nederlanders alleen nog maar leuker op.
Door zijn verrekijker op de menselijke soort te richten, verschaft hij ons een onthullend beeld van de aap… in ons allemaal.
Desmond Morris
Meer aapjeskijkers
Natuurlijk bestaan er nog heel veel andere boeken over de verwantschap tussen mensen en apen. Het oudste is van Charles Darwin. Daarna verschenen nog talloze boeken over de prehistorie, bijvoorbeeld over de ontwikkeling van ons oerbrein. Binnen dat enorme aanbod lijkt de benadering van De Waal nog het meest op die van Desmond Morris. Beide schrijvers werken als ware entertainers aan de hand van hele herkenbare voorbeelden. De Waal gebruikt echter minder plaatjes en leunt meer op wetenschappelijke verantwoording dan zijn Britse collega. Hij prijst hem, maar verbetert hem ook op enkele puntjes.
Chimpansees en bonobo’s
De ervaring van de Waal bestaat vooral uit de studie van chimpansees en bonobo’s. Uiterlijk lijken deze twee soorten sterk op elkaar. Innerlijk bestaan er echter grote verschillen. Het belangrijkste is dat chimpansees machtstrijd voeren die op gewelddadige manier vreselijk uit de hand kan lopen en bonobo’s daarentegen bij iedere dreigende escalatie onmiddelijk seks als oplossing kiezen. Dat maakt de laatstgenoemde soort een stuk vreedzamer. Niet gek dus dat De Waal na behandeling van macht, seks, geweld en vriendelijkheid dit boek eindigt met de vraag of mensen nou meer op chimpansees of op bonobo’s lijken. “Een beetje op allebei,” besluit hij. Daarbij plaatst hij optimistisch de opmerking dat alle mensapen vooral uitblinken in samenwerking. Dat maakt ze heersers over grote en sterkere dieren. Zo heel slecht is het dus niet met ze gesteld.
Frans de Waal
De aap in ons. waarom we zijn wie we zijn
Uitgeverij Contact, 2005
ISBN 978-90-254-28341