Not Stonehenge

Engeland, We komen eraan! Als de eigentijdse druïden bij Stonehenge het feest van de zonnewende hebben gevierd, kan de grote vakantie bijna beginnen. Het pakken vraagt een zorgvuldige voorbereiding; niet alleen zwembroeken, tandenborstels, creditcards en paspoorten moeten mee, maar ook archeologische gidsen en historische kaarten. Een heleboel prehistorische monumenten laten zich zonder namelijk niet vinden. Soms is het zelfs met een gedetailleerde kaart lastig om op de beoogde plek te komen.

De rustigste in Engeland

Neem nou Thornborough. Daar ligt de grootste henge van Engeland; drie 5.000 jaar oude cirkels van opgeworpen aarde, elk met een diameter van zo’n 240 meter. Het is landschapsarchitectuur van de allergrootste schaal. Vanuit de lucht zijn de imposante constructies duidelijk zichtbaar. Dan zijn ze vanaf de grond ook niet te missen zou je denken. Maar helaas. Eenmaal de snelweg af in Yorkshire zoek je je wezenloos. Geen enkel bordje wijst je de weg. Speuren naar andere enthousiaste toeristen heeft geen zin. Zelfs niet in het hoogseizoen. Er is niemand te bekennen. Na een kwartier rondjes rijden beginnen we aan onszelf te twijfelen. Is er misschien nog een Thornborough? Zou het verboden terrein zijn?

Na een lange verwarrende rit stoppen we de auto aan de kant van de weg. Op basis van een combinatie van gokken en richtingsgevoel vermoeden we dat het hier is. Een parkeerplaats is er niet, laat staan een loket of een souvenirwinkeltje. We klimmen een houten hek over. En verdikkeme! De verhoging in het landschap blijkt na nauwkeurige bestudering onderdeel van een verbazingwekkend omvangrijk geometrisch patroon.

Wat deden ze hier?

Bijna nergens valt uit af te leiden dat deze plek ooit heel bijzonder moet zijn geweest. Zo bijzonder, dat er honderdduizenden uren werk in is gestopt om hem te markeren. Ik stel me voor hoe grote mensenmenigten zich hier ooit hebben verzameld om feest te vieren, te handelen, elkaar te ontmoeten of samen te sporten.

Wat ze deden weten we niet, want niemand kon nog schrijven om de gebeurtenissen vast te leggen voor het nageslacht. Iedere aanwijzing lijkt verdwenen. Nu is er enkel die verhoging in het landschap. Je kan erop liggen en met je vingers in de grond woelen. Desnoods doe je je schoenen uit en begraaf je ook je voeten in het zand. Ongestoord kan je op zoek gaan naar de spirituele energie die er misschien nog hangt. Niemand zal je storen.

De gekste van Engeland

Vanaf Thornborough is het bijna 700 kilometer naar Cornwall in uiterste zuidwesten van het land. De archeologische kaart laat daar een enorme dichtheid van prehistorische monumenten zien. Daaronder hunebedden die je geen hunebedden mag noemen. Onze hunebedden hebben namelijk meestal een ingang aan de zijkant. Bij deze constructies bevindt die zich aan de voorkant. Daarom noemen we ze dolmens. Daarnaast vind je er ook steencirkels. Niet groots en spectaculair, niet met een enorme henge, maar wel overzichtelijk en sfeervol. En vooral rustig gelegen. Het zijn heerlijke plekken om sfeer te proeven.

The Merry Maidens bijvoorbeeld, gevormd door negentien stenen van maximaal anderhalve meter hoogte. De diameter van de kring is 24 meter. Iets verder staan nog twee stenen. Het verhaal gaat dat dit de plek is waar negentien jonge dames en twee muzikanten versteenden. Dat was de straf van God voor dansen op zondag. De stakkers hadden op zaterdagavond niet door dat de kerkklok twaalf keer sloeg.

Landinwaarts bevindt zich Mên-an-Tol, misschien wel het merkwaardigste prehistorische monument van Europa. Het bestaat uit twee staande stenen met daartussenin een stenen donut. Een verklaring voor deze merkwaardige constellatie bestaat niet. Ook die is weer volledig verdwenen in de tijd. Maar iedere bezoeker met een beetje nieuwsgierigheid en zin voor avontuur weet dat het gat in de donut groot genoeg is om door te kruipen. En als je dat doet … Nou ja, dat moet je zelf maar proberen. Laat ik volstaan met de constatering dat het een klauterpartij is die je nooit meer vergeet.

De grootste van Engeland

Avebury ligt 380 kilometer van Mên-an-Tol, niet ver van Stonehenge. Dwars door het dorp vind je de grootste steencirkel van Europa. De doorsnede is 335 meter. De 98 stenen zijn tot vijf en halve meter hoog. Vroeger waren het er 600, maar hergebruik heeft zijn tol geëist. Boerderijen danken hun bestaan aan de verloren megalieten. Als er één plek in Engeland is waar prehistorische trillingen de lucht elektrificeren is het deze. De millennia kijken er op je neer. Je voelt je er klein en onbelangrijk, maar wel één met de kosmos. In de henge staat een boom versierd met lintjes en strikjes, achtergelaten door moderne mensen die hier 2000 jaar christendom van zich af laten glijden.

Even buiten het dorp ligt de dertig meter hoge Silbury Hill. Het is de grootste neolithische constructie van Europa, groter dan welke grafheuvel dan ook. Alleen is dit geen grafmonument. Wat het wel is weet niemand. ‘s Winters wordt hij omringd door water afkomstig uit lokale bronnen. Dat is vast geen toeval.

Vanaf Silbury Hill wandel je makkelijk naar de 5.000 jaar oude en honderd meter lange West Kennet Long Barrow. Aan de korte kant bevindt zich een ingang die toegang geeft tot een grote kamer met verschillende ruimtes. Wetenschappers hebben ontdekt dat je hier met eenvoudige prehistorische muziekinstrumenten een gigantische lawaai kan produceren; genoeg om de grond te doen trillen en omstanders het gevoel te geven dat de aarde opensplijt. Overal liggen snuisterijtjes waarvan ik vermoed dat ze een magische intentie hebben. Daaronder enkele waxinelichtjes. Een paar branden nog.

De drukste van Engeland

En ja, natuurlijk kom ik ook in Stonehenge. Het is een iconisch bouwwerk. Alleen daarom al voelt de eerste blik als thuiskomen. Ik wandel er door het unieke landschap en zie alle verheffingen die duiden op lang vergeten activiteiten. Het gemaaide gras, de toeristenbussen, de hekjes, de museumwinkel, de gereconstrueerde prehistorische huisjes en het restaurant doen mij denken aan Thornborough. Ineens begrijp ik waarom er geen bordjes staan in Yorkshire.

Stonehenge schijnt mij plots een enorme afleidingsmanoeuvre met als enige doel om plekken als Mên-an-Tol, Silbury Hill en The Merry Maidens hun vredige karakter te laten behouden. Dat zijn de plekken als je de sfeer van prehistorisch Engeland wilt proeven. Maar not Stonehenge.