De kelten zijn historisch en cultureel moeilijk te vatten. Op Spotify vind je heel wat Keltische muziek. Keltische druïden vieren de zonnewende bij Stonehenge. Daarnaast kan je tegenwoordig een tatoeage laten zetten met Keltische patronen. Je kan zelfs Keltisch zeezout kopen. Ver voor Christus plunderden de Kelten Rome. Ze leefden destijds ten noorden van de Alpen. Hoe laat zich dat allemaal met elkaar rijmen? Lees hieronder hoe dat zit.
De geheimzinnige Kelten
De belangrijkste reden dat we tot voor kort zo weinig wisten over Kelten is dat ze historisch weinig informatie hebben nagelaten. Ze schreven niets op en bouwden voornamelijk met vergankelijke materialen als hout en leem. Daardoor was er lang weinig bekend over hoe ze leefden, wat ze geloofden en hoe ze dachten. Gelukkig schreven de Grieken en de Romeinen over hen. Dat deden ze in heftige bewoordingen. Vandaar dat de herinnering aan de Kelten nooit helemaal verdween en we bleven weten van hun bestaan.
Kelten in Rome
De Galliërs waren Kelten. De Senones vormden een Gallische stam die de Alpen overtrok om zich te vestigen in Italië. Daar kregen ze het aan de stok met de Romeinse republiek. In 390 voor Christus troffen de legers elkaar bij het riviertje de Allia. Het werd een debacle voor de Romeinen. De Senones plunderden Rome. Sindsdien zat de schrik er goed in bij de Romeinen. Pas met de verovering van Gallië door Julius Caesar in 50 voor Christus wisten de Romeinen zeker dat ze veilig waren.
Het klassieke beeld van de Kelten
Met name tijdgenoten Julius Caesar en Tacitus schreven over Kelten. Het beeld dat klassieke literatuur als deze overleverde was dat van een krijgslustig volk dat in stamverband was georganiseerd. De druïden speelden een belangrijke rol in hun cultuur en hun geestelijk leven. Doet je dat aan Asterix denken? Dat is niet toevallig, want de makers van Asterix hebben zich goed gedocumenteerd.
Obelix en de menhirs
Misschien weet je het al, maar desondanks toch nog voor alle duidelijkheid; de Kelten maakten geen hunebedden en zetten geen grote stenen rechtop. Het waren geen menhirhouwers als Obelix. De neolithische monumenten stonden er al tweeduizend jaar toen de Kelten het land in trokken. Wel maakten ze er gebruik van. Voor hen waren het heilige plaatsen. Ook het idee dat de Kelten Stonehenge hebben gebouwd berust op een misvatting.
De verovering van Keltisch gebied
Romeinen beschikten over gedisciplineerde staande legers en uitgekiende strategieën. Kelten niet. Die dronken zich moed in en gingen met luid kabaal over tot de aanval. Bovendien vormden ze staatkundig geen eenheid; sommige stammen werkten samen met de Romeinen en andere niet. Dat maakte hen op termijn zo goed als kansloos. De Romeinen rukten genadeloos op en staken in 43 na Christus zelfs het kanaal over. De Kelten moesten zich steeds verder terugtrekken.
Wat overbleef van de Kelten
Dat er nu nog zoiets bestaat als een levende Keltische cultuur, komt doordat de Romeinen niet verder kwamen dan Engeland en Wales. Schotland en Ierland bleven behouden voor de Kelten, evenals Cornwall, het eiland Man en delen van Wales. Na het vertrek van de Romeinen uit Engeland waagden deze overgebleven Kelten de oversteek naar Bretagne. Vandaar dat daar ook nog sprake is van Keltische cultuur. Je merkt dat nog sterk in de plaatselijke taal en in de geografische namen.
Koning Arthur
In Bretagne vind je veel verwijzingen naar Koning Arthur. Cornwall en Wales hebben wat dat betreft niet het alleenrecht op deze legendarische koning en de mythen die daar omheen hangen. De exacte historische context van Arthur is verdwenen. We hebben vandaag geen idee meer wie hij was. We weten zelfs niet 100% zeker of hij echt heeft geleefd of wanneer dat dan geweest zou moeten zijn. Veel liefhebbers zijn ervan overtuigd dat Koning Arthur en zijn ridders een Keltische achtergrond hebben.
De Keltische invloed op het Christendom
Ierland is de plek waar de Keltische cultuur het meest zuiver is gebleven. En uitgerekend daar vond het christendom een vruchtbare bodem. Terwijl elders in Europa de heidenen nog de overhand hadden, vertrokken vanaf Ierland in de vroege Middeleeuwen talloze broeders om het evangelie te verkondigen. Zij stichtten kloosters door heel Europa en creëerden prachtige rijk geïllustreerde bijbels. Deze illustraties met talloze weelderige Keltische knopen laten tot op de dag van vandaag de visuele rijkdom van de Keltische cultuur zien. The Book of Kells is daar het beroemdste voorbeeld van.
De herontdekking van de Kelten
Dankzij de wetenschappelijke en technische vooruitgang vanaf de achttiende eeuw kreeg ook de kennis over de Kelten een nieuwe impuls. Vooral de archeologie en de linguïstiek (taalwetenschap) speelden daar aanvankelijk een belangrijke rol in. Vondsten van grote grafheuvels en fortificaties in centraal Europa completeerden na archeologisch onderzoek het beeld dat we hadden van de Kelten. Dit betrof met name de Hallstatt cultuur (1200 – 450 voor Christus) en de La Tène cultuur (480 voor Christus – 0).
Romantisering van de Kelten
Het gebrek aan Keltische teksten heeft vele romantici er niet van weerhouden hun eigen interpretaties los te laten op de Kelten. Dat zie je niet alleen terug in tal van natuurgeneeswijzen en zonnewende rituelen, maar ook in artistieke creaties. Denk bijvoorbeeld aan Keltische tatoeages; die symbolen en vormen lijken voor een belangrijk deel ontleend aan The Book of Kells. Voor de dragers hebben ze vaak een spirituele betekenis.
Keltisch zeezout
De Kelten staan symbool voor authenticiteit, oerkracht en verbondenheid met de natuur. Dat biedt ook commerciële mogelijkheden; zo is Keltisch zeezout zes keer zo duur als normaal zout. Het wordt gewonnen in Bretagne en is ongewassen en onbewerkt. De kleur is daardoor iets bruiner. Er is geen enkele wetenschappelijke reden om te geloven dat dit zout beter is dan gewoon zout. Maar de toevoeging ‘Keltisch’ aan de naam geeft het desondanks voor veel gebruikers een speciaal eigen karakter.
Moderne wetenschap
De linguïstiek en de archeologie vormen al lang niet meer de enige wetenschappelijke kennisbronnen. Een belangrijke aanvulling komt tegenwoordig vanuit DNA-onderzoek. Vanuit ons DNA kunnen we historische migratiestromen afleiden. Ook van Kelten. En ook al is het spoor niet eenduidig na alle invloeden van Romeinen, Germanen (Angelen, Saksen en Juten) en Vikingen, toch bevindt zich nog nog duidelijk Keltisch DNA in Europa. De oorsprong daarvan ligt in de steppen bij de Zwarte en de Kaspische Zee. De nomaden die rond duizend voor Christus van daaruit naar Europa trokken, werden later onder andere Kelten. En overigens ook Germanen. Zij namen lang geleden de plek in van de hunebedbouwers en de neolithische cultuur.
Wat is nou ‘Keltisch’?
Tegenwoordig lijkt het begrip ‘Keltisch’ twee betekenissen te hebben. De eerste betreft een spirituele en artistieke beleving uit Ierland, Groot Brittannië en Bretagne die ver buiten die grenzen weerklank vindt. Deze beleving berust op veelal moeilijk duidbare overleveringen van duizenden jaren oud. Ten tweede is er een historische betekenis. Ben je daarin geïnteresseerd? Breng dan vooral eens een bezoek aan één van de talloze musea en archeologische sites:
- The British Museum
- Alesia (waar Julius Ceasar Vercingetorix versloeg)
- Hallstatt (een belangrijke archeologische vindplaats in Oostenrijk)
Daar vind je mooie kunstige voorwerpen en indrukwekkende structuren.
De Kelten vandaag
Naast de muziek, Asterix, het neo-druïdisme, de tatoeages en het zeezout vind je vandaag nog verrassend veel andere Keltische elementen terug. Denk bijvoorbeeld aan plaatsnamen. Niet alleen in Ierland en Wales, maar door heel Europa. Ook vind je nog Keltische klanken en woorden terug in verschillende Europese talen. En dankzij de Ierse zendingsdrang bevat ook het christendom nog tal van Keltische invloeden. Engelen en feestdagen bijvoorbeeld. We vieren de komst van Christus – Het Licht – niet voor niets rond het tijdstip van de zonnewende. En wat dacht je van de broek? Kelten droegen geen toga’s als Romeinen, maar broeken. Het is dus echt waar: De Keltische cultuur leeft voor een deel nog steeds.
(De illustraties op deze pagina zijn gegenereerd met behulp van kunstmatige intelligentie (deepai.org en openart.ai) en vervolgens bewerkt op de computer.)