25.000 Jaar oud, Russisch en nog geen negen centimeter hoog; de Venus van Kostjonki.
Even is de Venus van Kostjonki in Nederland. De aanleiding voor de reis van deze oude dame is het tienjarig bestaan van de Amsterdamse Hermitage. Zij maakt deel uit van de 200 stukken tellende collectie “De Schatkamer!”, een feestelijke tijdelijke tentoonstelling. De Venus bevindt zich in goed gezelschap. Werken van onder andere Da Vinci, Bernini, Matisse, Rembrandt, Tintoretto en Velázquez behoren tot haar gevolg.
De Venus van Kostjonki is niet alleen
De Venus van Kostjonki is het eerste en het oudste object van de tentoonstelling. Zij behoort zelfs tot de oudste kunst ter wereld. Ik kijk er haast over heen, zo klein is ze. Het is niet zo dat er drommen mensen omheen staan. Dat komt misschien doordat het maandagochtend is en het koud is en regent. Minutenlang heb ik haar voor mij alleen. Ik draai foto’s makend rondjes om haar heen en bewonder haar gegroefde oppervlak. Ik meen sporen van rode oker te zien. Schaamteloos bewonder ik haar (relatief) grote ronde borsten, haar bolle buik en haar dikke billen. Het zijn weelderige vormen die ik vaker heb gezien bij soortgelijke beeldjes in verschillende plaatsen van Europa. In Parijs bijvoorbeeld. Deze Venus is niet de oudste, maar misschien wel een van de mooiste.
Het raadsel
Niemand weet waar de beeldjes toe dienen. Theorieën zijn er wel. De nadrukkelijke lichamelijke kenmerken duiden schijnbaar op een vruchtbaarheidscultus. Het lijken immers allemaal zwangere vrouwen. Dat geldt zeker voor de Venus van Kostjonki. Maar het kunnen net zo goed voorstellingen zijn van oermoeders of godinnen. Of ordinaire lustobjecten. Alles is mogelijk, want geschreven bronnen zijn er niet uit die tijd. Mij frappeert vooral dat duizenden jaren lang gedurende de IJstijd tal van mensen op verschillende plaatsen in Europa deze beeldjes met zich meenamen. Dat geeft aan dat het belangrijk was. Ook in Rusland.
Herkomst van de Venus van Kostjonki
Kostjonki ligt aan de rivier de Don, niet ver van de grens met de Oekraïne. Meer dan twintig vindplaatsen met resten uit het paleolithicum zijn er. Naast oude uit mammoeten vervaardigde verblijfplaatsen en gebruiksvoorwerpen van botten en stenen komen er ook venusbeeldjes vandaan. Ze zijn gemaakt van verschillende soorten steen en ivoor. Het exemplaar dat even in Amsterdam staat is van kalksteen. Archeoloog Nikolaj Praslov vond haar in 1983 op de bodem van een verzonken kuilwoning. Van daaruit ging ze naar de Kunstkammer in Sint Petersburg, onderdeel van het Peter de Grote Museum voor antropologie en etnografie.
De Schatkamer!
De rest van de tentoonstelling blijkt ook zeer de moeite waard. Naast de schitterende oude meesters vergaap ik me aan tal van vondsten uit grafheuvels die getuigen van uitzonderlijke ambachtelijke vaardigheden, honderden jaren voor de geboorte van Christus. De “Donna nuda” van (de school van) Leonardo Da Vinci frappeert me; prachtige toetsen vormen het lijf van een vrouw waarvan ik denk dat het stiekem van een man is. Ze heeft gespierde bovenarmen en onnatuurlijke borsten. In gedachten vergelijk ik kaar met de Venus van Kostjonki en tel ik de verschillen.