Veruit het grootste deel van de geschiedenis leefden mensen van jagen verzamelen. Bijna twee miljoen jaar lang kenden zij geen andere manier om aan eten te komen. Iets meer dan tienduizend jaar geleden kwam daar geleidelijk aan verandering in met de agrarische revolutie. Eerst in Azië, daarna in Europa. Andere delen van de wereld volgden. Zeker met de Europese expansie na de Middeleeuwen verdween deze manier van voedselvergaring snel. Tegenwoordig zijn echte jager verzamelaars een zeldzaamheid, een toeristische attractie. Waarom eigenlijk? Er is best iets te zeggen voor jagen en verzamelen …
Voordelen van jagen en verzamelen
Denk bij jagers en verzamelaars niet alleen aan prehistorische mammoetjagers. Sterker nog, een groot gedeelte van hen eet vooral bessen, zaden, noten, vis, kleinwild en schaaldieren. Ze kunnen haast niet anders. Allereerst is het een veilig alternatief voor de jacht op een groot gevaarlijk dier. In de tweede plaats is de populatie dieren beperkt. Ook in de prehistorie lag het gevaar van uitroeiing om de hoek. In Australië blijkt de mens bijvoorbeeld de hoofdverantwoordelijke voor het uitsterven van de megafauna. Waar mensen verschijnen dreigt dus uitputting …Niet alleen als gevolg van de jacht, maar in extremere mate ook door het boerenbedrijf. En dat is niet het enige nadelige gevolg van de agrarische revolutie. Hieronder staan drie nadelige gevolgen van het boerenbestaan.
1. Uitputting
Een blik op een akker met monocultuur of op de intensieve veehouderij is genoeg om te zien dat ook het agrarische bedrijf schaduwzijden heeft. Op plekken als deze is het natuurlijk evenwicht ver te zoeken. Gevolgen zijn onder andere epidemieën onder het vee en een tanende insectenpopulatie. De biodiversiteit neemt af. De landbouw is dikwijls destructief voor het oorspronkelijke natuurlijke evenwicht. Denk bijvoorbeeld aan de verdwijning van de Nederlandse oerbossen die een rechtstreeks gevolg is van oprukkend boerenbedrijf. Deze geschiedenis dreigt zich te herhalen in de Amazone waar jager verzamelaars moeten wijken voor intensieve landbouw.
2. Voedingsstoffen
Niet voor niets verwijzen tal van diëtisten en deskundigen naar de prehistorie als het gaat om gezonde voeding. Het paleodieet is al lange tijd erg populair. De belangrijkste reden daarvoor is dat het dieet van een jager verzamelaar geen geraffineerde suikers of een overdaad aan vetten en koolhydraten bevat. Integendeel; het paleolithisch voedingspatroon kent veel variatie en bevat louter gezonde voedingsstoffen. Wie leeft van vlees, groente, fruit, noten, zaden, knollen, vis en andere voeding die in de natuur voorkomen, leeft gezonder. Zelfs de eerste boeren ondervonden dat, want ook zij kregen net als wij naar verhouding veel meer graan en minder gevarieerd voedsel binnen.
3. Vrijheid en gelijkheid
Een akker en een veestapel brengen verplichtingen met zich mee. Als boer ben je al snel met niets anders bezig dan ploegen, zaaien, wieden, oogsten, melken, opruimen en nog veel meer. Dag in, dag uit, het grootste gedeelte van de dag. Jagen en verzamelen is wat dat betreft een alternatief dat veel meer vrijheid en afwisseling biedt, want met een paar uurtjes per dag is het werk wel bekeken. En er is niemand die zegt wat je moet doen. Dat is een groot voordeel ten opzichte van het boerenbedrijf, want daar waar landbouw ontstaat, ontstaat ook al heel snel ongelijkheid in de vorm van hiërarchie en patriarchaat. Paleolithische oermoeders hebben wat dat betreft meer vrijheden dan die uit neolithicum.
Voordelen van landbouw boven jagen en verzamelen
Toen de eerste boeren vanuit het oosten zo’n 7.500 jaar geleden in ons land aankwamen was er in de letterlijke betekenis allerminst sprake van een agrarische revolutie. De jagende en verzamelende oer-Nederlanders gingen nog eeuwen door met hun traditionele manier van leven. Misschien wel omdat zij doorhadden dat het boerenbedrijf niet perse de kansen op een beter leven vergrootte. Het duurde lang voordat de landbouw substantieel toenam. Waarom onze voorouders uiteindelijk toch overstag gingen? Misschien kregen zij wel het vermoeden dat de voordelen van landbouw de nadelen in de schaduw stelden. Hieronder staan drie voordelen van het boerenbestaan ten opzichte van jagen en verzamelen.
1. Overschot
Een groep jagers verzamelaars heeft een hele grote oppervlakte nodig en die levert dan net genoeg voedsel op. Als de groep te groot wordt, valt hij uiteen. Een deel trekt dan verder naar een ander gebied. Hoe anders is dat met boeren. Ze werken harder, maar krijgen ook meer. Er blijft zelfs voedsel over. Sinds de uitvinding van keramiek kunnen boeren dat overschot bewaren. Als de bevolking groeit, blijft er daardoor genoeg voedsel over voor ieder lid van de groep. Niemand hoeft te vertrekken. De belangrijkste reden dat de mensheid sinds tienduizend jaar kan uitdijen is de agrarische revolutie.
2. Technologische ontwikkeling
Natuurlijk, de jagers en verzamelaars deden ook uitvindingen. Hele belangrijke zelfs. Vuur. Knopen. Speerwerpers. Messen. Schrapers. Maar sinds de komst van de landbouw gaat het een stuk sneller. Dat geldt niet alleen voor specifieke gebruiksvoorwerpen als keramiek en de ploeg (metaal), maar ook voor de uitvindingen die erop volgen om alle overschotten te kunnen administreren, beheren, bewaken en distribueren. Het wiel. Schrift. Cijfers. Het fort. Geld. En – het is hierboven al genoemd – de hiërarchie.
3. Specialisatie
Het belang van hiërarchie laat zich moeilijk overschatten. Waar jagers en verzamelaar doorgaans redelijk gelijkwaardig zijn, werpt zich bij boeren vaak snel een centraal gezag op. Slechts zelden gaat dat door middel van een democratisch proces. Meestal is er een koning of stamhoofd dat de verdediging van land en productie op zich neemt door surplus van het land te onttrekken voor het voeden van een staande legermacht. En dan is er een smid nodig, een ambtenarenapparaat, wagenmakers, kleermakers. Want boeren hebben daar allemaal geen tijd meer voor. Eigenlijk kun je wel stellen dat met de agrarische revolutie de basis ontstaat voor onze huidige samenleving.
Waarom we niet meer jagen en verzamelen
Misschien heb je het al door. Ondanks de ecologische voordelen, de gezondere voeding en de grote hoeveelheid vrije tijd die jagen en verzamelen met zich meebrengen bestaat er geen enkele kans dat wij ooit weer allemaal fulltime jagers en verzamelaars worden. We zijn met teveel, we hebben ons met allerlei uitvindingen van de natuur afgekeerd en onze kennis is veranderd. Wat ons rest is oertijdnostalgie. En laten we wel wezen: Slechts een enkeling prefereert een open vuur boven Netflix, kou boven de thermostaat en wildplukken boven M&M’s. Desalniettemin is het mogelijk het beste van beide werelden met elkaar te combineren. Met een paleodieet bijvoorbeeld. Je kan zelfs proberen een geldloos leven te leiden. Maar in kleine groepjes rondtrekken, herten schieten met pijl en boog en stoppen met belasting betalen behoort helaas niet meer tot de mogelijkheden.