Oertijdnostalgie bestaat. De reden is dat de huidige complexe samenleving ons volledig verwart. In lichaam en geest zijn we namelijk nog steeds oermensen. Dat is de strekking van twee boeken over de prehistorie: ‘Mismatch’ en ‘Waar is mijn speer’.
Als ik de auteurs mag geloven begon alle ellende zo’n 10.000 jaar geleden met de agrarische revolutie. In plaats van vrijelijk als jagers en verzamelaars door de natuur te zwerven, kozen mensen er toen voor zich te binden aan een stuk grond dat ze met behulp van landbouw maximaal konden exploiteren. Dat betekende dat er harder gewerkt moest worden, seksen andere rollen gingen vervullen en lokale heersers macht uit gingen oefenen. Vanaf daar lijkt het in de twee boeken nog maar een kleine stap naar kantoortuinen en Tinder. En dus naar beperkte beweging en keuzestress.
Oertijdnostalgie: Mismatch
‘Mismatch’ verscheen het eerste. De schrijvers zijn Ronald Giphart en Mark van Vugt. Ook zij lijden aan oertijdnostalgie. Ondanks hun status als literator en wetenschapper leven zij zich uit in vermakelijke anekdotes die niet altijd even wetenschappelijk onderbouwd zijn. Het resultaat is een lekker leesbare klaagzang over onze maatschappij; onder andere burn-outs, obesitas en porno passeren de revue. In het kort: In de oertijd moest je iedere kans pakken en bestond het risico van overvloed niet. Eet die bessen zo lang het kan! Neem zo veel als je op kan! Zo werkt ons inwendige systeem. Vroeger kon dat, tegenwoordig is dat schadelijk. Zo vervreemden wij ons van onze omgeving en eigenlijk ook van ons diepste wezen.
Gevoelsmatig stem ik met Giphart en Van Vugt in. Mijn kritische geest geeft echter tegengas en zegt dat twee miljoen jaar menselijke geschiedenis zich niet op een hoop laat gooien als één grote idylle, waarin de mens in harmonie met de natuur en zichzelf leefde. Uiteindelijk is de vertelstijl van het boek te hapsnap en te slordig om me te overtuigen. In dat opzicht biedt een boek als “De aap in ons” van Frans de Waal beter en gefundeerder zicht op onze diepste driften.
Oertijdnostalgie: Speer
‘Waar is mijn speer’ van BBC documentairemaker Tim Samuels vergroot mijn wantrouwen ten opzichte van de oertijdnostalgie. Dit boek gaat over het verlies van mannelijke identiteit en de verwarring die daaruit voortkomt. Samuels baseert zijn betoog vooral op persoonlijke ervaringen rond internetdaten, kantoortuinen, oorlog en – daar is ie weer – porno. Hij veinst in tegenstelling tot zijn Nederlandse collega-schrijvers geen kennis over de steentijd en dat siert hem. Wel verzandt ook hij in voor de hand liggende adviezen over verdieping van relaties, verkenning van de natuur en meditatie. Als ik het boek sluit, heb ik het idee dat de schrijver zijn persoonlijke belevingswereld ten onrechte als representatief voor de helft van de wereldbevolking ziet en de moderne samenleving op de kop wil geven voor al zijn persoonlijke verwarring. In het verre vroeger lijkt hem alles beter.
Beren
De waarheid is natuurlijk dat zich in die twee miljoen jaar – die de auteurs als één homogene oertijd voorstellen – enorm ingrijpende ontwikkelingen hebben afgespeeld, waar wij in onze huidige tijd slechts een zeer beperkt beeld van hebben. Alleen al de ontwikkeling van taal, abstract denken, religie, samenwerkingsvormen, technologie (vuur, naald, bijl, speer, kleding, domesticatie van dieren) maakt dat we amper enig idee kunnen hebben van de belevingswereld van mensen die niet over deze verworvenheden beschikten. Het waren niet eens dezelfde soort mensen als wij; niemand weet iets over de diepe gedachten of drijfveren van homo erectus of de neanderthaler. Het slaat dus eigenlijk helemaal nergens op om te doen alsof we hen volledig kunnen doorgronden en hun leven op welke manier dan ook te vergelijken met het onze.
Ook denk ik dat we onze voorouders te kort doen door hun leven automatisch als overzichtelijk of harmonieus af te doen omdat zij in kleine groepen leefden en weinig verleidingen kenden. Ziekte, dood, seks en relaties waren in die tijd zo mogelijk nog raadselachtiger en complexer dan nu. Kennis van jacht, planten, stenen, rituelen en strijd vroeg het uiterste van de menselijke vermogens. Beren, giftige planten, ijs, botbreuken, tandbederf, parasieten en voedselschaarste lagen op de loer. Het was geen pretje. Vroege sterfte, jachtongelukken en kou maken van verwarring over mannelijkheid een lachertje. Nee, ik wil echt niet terug naar de oertijd. Nog geen dag.
Terechte oertijdnostalgie
Maar bovenstaande kanttekeningen maken nog niet dat de auteurs ongelijk hebben als zij beweren dat de moderne mens niet is gebouwd om uren stil te zitten voor televisie of in kantoortuinen. De gewonnen strijd om het bestaan vraagt inderdaad om een andere overlevings- en voortplantingsstrategie dan voorheen. Ik zou heel graag een boek lezen dat daar op een gefundeerde, structurele en overtuigende manier aandacht aan besteedt. Vooralsnog heb ik dat niet gelezen. Wat ik wel heb gelezen zijn twee onderhoudende boeken die me op een prikkelende manier aan het denken hebben gezet over oertijdnostalgie.
Ronald Giphart & Mark van Vugt: Mismatch, hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein. Podium, 2016. 336 Pagina’s, € 22,50, ISBN 978-90-5759-737-4.
Tim Samuels: Waar is mijn speer, de rol van de man in de 21e eeuw Lsamsterdam, 2016. 304 pagina’s, € 17,99, ISBN 978-90-245-7145-1.
1 Pingback