Zolang de mens bestaat creëert hij. Sterker nog; de voorlopers van de mens creëerden al. Dat blijkt onder andere uit stenen werktuigen van meer dan drie miljoen jaar oud. Ze zijn in 2015 gevonden bij het Turkanameer in Kenia. Wie ze gemaakt heeft is onbekend. Wel weten we dat mensen – voorouders met het voorvoegsel ’homo’ in hun naam – toen nog niet bestonden. Het gaat te ver om deze werktuigen kunst te noemen. Woorden als ‘kunst’ en ‘prehistorie’ laten zich namelijk lastig definiëren. Toch bestaat een aantal prehistorische objecten en schilderingen die wetenschappers unaniem als kunst betitelen.
Grotkunst in Frankrijk en Spanje
De grotten van onder andere Lascaux, Rouffignac, Chauvet en Altamira zijn wereldberoemd vanwege de fantastische schilderingen die de Cro-magnonmens er maakte. De oudste afbeeldingen zijn ongeveer 30.000 jaar oud. Tot voor kort gold deze kunst als de oudste ter wereld. Inmiddels weten we beter.
De Leeuwenman van Hohlenstein Stadel
Dit wonderlijke ivoren beeld meet iets meer dan dan 30 centimeter. Het is ontegenzeggelijk de oudste antropomorfe kunst ter wereld; half man, half leeuw. Als je dit bijna 40.000 jaar oude object wilt bekijken, kan dat in het Ulmer Museum.
De Venus van Hohle Fels
Dit kleine beeldje van 40.000 voor Christus bevindt zich in het Urgeschichtliches Museum van Blaubeuren. Het stelt een voluptueus vrouwenlichaam voor. De betekenis is in de loop der tijd verloren gegaan. Het kan porno zijn, maar evengoed een religieuze betekenis hebben. Dat geldt ook voor vergelijkbare – iets jongere – beeldjes die elders in Europa gevonden zijn. Voorbeelden zijn de Venus van Lespugue en de Venus van Kostjonki.
De grotschilderingen van Sulawesi
In het zuiden van dit Indonesische eiland bevinden zich meerdere grotten met oeroude schilderingen die zijn gemaakt met oker. De oudste is 45.000 jaar oud en bevindt zich in de grot Leang Tedongnge. De afbeelding stelt een wild varken voor. Eigenlijk gaat het om drie varkens, maar twee zijn zo verweerd dat ze amper nog herkenbaar zijn. Niet ver daar vandaan siert een bijna even oud jachttafereel de wand van een grot met de naam Leang Bulu’Sipong. De grottekeningen van Sulawesi staan nu alom bekend als de oudste kunst ter wereld.
Ouder dan de oudste kunst
Neanderthaler
Archeologen vonden in de Cueva de los Aviones handafdrukken en een schildering die een ladder lijkt voor te stellen. Ook lagen er schelpen die door een perforatie de indruk wekken ooit onderdeel van een ketting te zijn geweest. Al deze Spaanse vondsten zijn meer dan 60.000 jaar oud. Daarmee staat vast dat niet homo sapiens, maar de Neanderthaler aan de oorsprong van deze creaties staat. Deze menssoort heeft overigens nog meer bijzonders achtergelaten; petrogliefen in La Ferrassie bijvoorbeeld en zelfs een heuse steencirkel in Bruniquel.
Oker op een scherf
De Blombos grotten in Zuid Afrika gaven het restant van een tekening prijs van vermoedelijk 73.000 jaar oud. De afbeelding is zo groot als twee duimnagels en het is onmogelijk vast te stellen wat hij voorstelt of waar hij deel van heeft uitgemaakt.
Oudste kunst of niet?
Het is niet uitgesloten dat er nog veel oudere beeldjes dan de Venus van Hohle Fels bestaan. De Venus van Tan Tan uit Marokko bijvoorbeeld. Die kan meer dan 300.000 jaar oud zijn. Helaas valt daarvan niet eenduidig vast te stellen of het is gemaakt door mensen of dat het langs natuurlijke weg zijn vorm heeft gekregen.
Wat zegt de oudste kunst ter wereld?
Al deze prehistorische creaties zijn sowieso al fascinerend vanwege hun ouderdom en vaak ook vanwege hun schoonheid. Daarnaast vertellen ze ook nog een verhaal over onze herkomst en afkomst. De belangrijkste les is misschien nog wel dat de prehistorische mens onmiskenbaar blijkt te beschikken over abstract denkvermogen. En dat geldt niet alleen voor homo sapiens. Menselijk intelligentie blijkt al in een vroeg stadium tot bijna onvoorstelbare prestaties in staat.