Oeroud. Groot. Mysterieus. Mooi. Afgelegen. Dit is een beschrijving van een reis naar het noorden van Schotland, langs graven uit de steentijd en de bronstijd, de zogenaamde ‘cairns’.
Vanuit Thornborough in Engeland rijd ik richting Orkney. Schotland ademt veel prehistorie. De ijstijd is zichtbaar in enorme gletsjerdalen. De steentijd in de hunebedden en steenkringen die het landschap sieren. Na iedere bocht kan een verrassing opdoemen.
Schotland: Clava Cairns
Clava Cairns: South-west passage grave
Ik nader Inverness, de hoofdstad van de Highlands. De meeste toeristen komen hier voor de stad zelf of voor het historische slagveld van Culloden, dat een grote landelijk bekende attractie is. Hier vond de laatste slag op Britse grond plaats en die was van groot belang voor de Schotse nationale identiteit. Ik kom voor de Clava Cairns, gebouwd rond 2000 voor Christus in het bronzen tijdperk. Niet de steentijd dus, maar desondanks interessant. Het zijn prehistorische graven opgetrokken uit grote stenen, aangevuld met kleinere en er ligt twee maal een soort van steencirkel omheen.
Licht
De ingangen van twee graven liggen net als die van Maes Howe op Orkney zo dat het licht van de kortste dag recht naar binnen schijnt. Recent onderzoek heeft aangetoond dat ook de kleuren van de omliggende stenen zijn afgestemd op de winterse zonnewende.
Clava Cairns: South-west passage
Ik blijf het fascinerend vinden dat het begin van de jaarlijkse levenscyclus, het eerste net iets langduriger licht een graf binnen schijnt. Alsof de dode met het gewas weer gaat herrijzen en de goede tijden weer kunnen beginnen. De graven zijn gebouwd met de zekerheid en het vertrouwen dat al het teloorgegane leven weer opstaat. Bij de Clava Cairns zelfs twee keer. De derde cairn is helemaal dicht. Er is geen gang en dus ook geen licht dat naar binnen schijnt. Voor eeuwig gehuld in duisternis, ware het niet dat de dakbedekkingen van de Clava Cairns inmiddels verdwenen zijn.
Versieringen
Ook bijzonder zijn de cirkelvormige graveringen in een enkele steen. Prehistorische versieringen met een vergeten betekenis. Als ik er afstand van neem, zie ik hoe mooi deze site is met zijn megalithische bouwwerken. De koeien die er vlakbij op een wild stukje land grazen creëren nog meer sfeer, evenals de de talloze bezoekers die de informatieve bordjes lezen en bewonderend rondlopen. Er is zelfs een gids die een gezelschap rondleidt. Ondanks de smalle eenbaansweg met uitwijkhaventjes die hier naartoe loopt, blijkt een redelijk groot publiek te verschijnen. Ook al is het maar omdat ze toch in de buurt waren voor het slagveld …
Clava Cairns: Artwork
Clava Cairns: Stone Circle
Schotland en de steentijd: Embo Cairn
In mijn auto ligt een kaart met alle monumenten uit de steentijd in Schotland. Toch staat dit hunebed er niet op. Hij stamt uit 2500 voor Christus en is uitgegraven in 1956. Het voortbestaan was na deze ontdekking direct in gevaar, want er waren plannen om het gebied te ontsluiten voor toeristen. Het monument is toen volledig onderzocht en zo belangrijk bevonden dat het geplande park er niet over-, maar omheen is opgetrokken. Dit ondanks het al lang geleden beschadigde dak, dat ooit minstens zes volwassenen en negen kinderen droog hield. Een tweede grafkamer herbergde allerlei overblijfselen van dieren. De stenen kisten stammen uit het bronzen tijdperk toen het graf een tweede maal in gebruik werd genomen.
Embo Cairn
Vlak achter het monument ligt de receptie, er omheen de vakantiehuisjes, de speeltuin en het restaurant. Het is een groot vakantiepark en de opgetogen gasten en kinderen vormen een scherp contrast met de oude stille onbeweeglijke stenen. Even verderop ligt het brede rustige strand. Kijkend naar de golven blijkt daar weinig of niets veranderd sinds de bouw van de graven. Met een beetje geduld en een scherpe blik kan je er zeehonden zien zwemmen.
Schotland en de steentijd: Grey Cairns of Camster
Harde wind, heide en turf. In de verte een naaldbos. Ik rijd op een lege eenbaansweg met inhaalhaventjes in Caithness, een streek in het uiterste Noorden van het vaste land van Schotland. 5.000 Jaar geleden was dit vruchtbaar bouwland dat veel monden voedde. Hemelsbreed is het niet ver meer naar de Orkney eilanden, dat net als dit deel van Schotland is bezaaid met monumenten uit de steentijd.
Grey Cairns of Camster
De weg verbreedt zich en aan de zijkant staan meerdere auto’s en busjes. Ik ben kennelijk niet de enige die deze verlaten plek heeft opgezocht om een van de oudste en meest complete prehistorische bouwwerken van Schotland te bezoeken. Als ik uitstap zie ik de Grey Cairns of Camster. De kleinste is rond en vier meter hoog. De diameter is 18 meter. Daar loop ik als eerste naar toe. Een krap gangetje leidt naar de verbazingwekkend ruime grafkamer die uit drie compartimenten bestaat.
Nog indrukwekkender is de lange cairn; net zo hoog en 60 bij 20 meter. Enorm dus. Er zijn twee ingangen die elk naar een eigen grafkamer leiden waar geen verbinding tussen bestaat. Oorspronkelijk bestond deze cairn uit twee kleine ronde bouwwerken. Niemand weet meer waarom ze lang geleden met elkaar verbonden zijn.
Vuur
Grey Cairns of Camster
De archeologen die hier hebben gegraven vonden weinig botfragmenten en potscherven. Andere lieden met minder wetenschappelijke interesses waren hen voor. Wel troffen ze aan de zuidkant van de lange cairn verschillende vuurresten aan uit de tijd dat deze monumenten nog niet gebouwd waren. De aanwezige scherven en vuurstenen wekten de indruk dat deze plek rond 5.000 voor Christus al gebruikt werd om stenen te bewerken.
Voor ik vertrek ziek ik een klein busje stoppen. In twee minuten tijd rennen vier toeristen tot de kleine cairn. Daarna lopen ze terug en vervolgen hun begeleide highlandtour. Ik ben blij dat ik de tijd had om deze magische plek op mij in te laten werken en enig besef te ontwikkelen voor de ontzagwekkende ouderdom, omvang en staat van deze prachtige bouwwerken.
Verder door Schotland en de steentijd
Grey Cairns of Camster
Als ik mijn weg vervolg kom ik langs een groot windmolenpark en zie talloze schapen. Dat lijkt me inderdaad de enige manier om op deze verlaten plek nog enige economische opbrengst te genereren. Nadeel is dat ik direct uit de sfeer ben. Schotland en de steentijd gaan gelukkig elders verder, want nog even en dan ben ik in Orkney.