Veel boeken over de prehistorie bieden heerlijke leeservaringen. Het genre maakt niet uit; romans, stripboeken, non-fictie of historisch. Alles wat het verre verleden doet herleven. Hieronder een overzicht van de toppers. Handig voor iedereen die een boek over de oertijd wil lezen en open staat voor tips. Daarbij antwoord op de vraag: “Wat is het allerbeste boek over de prehistorie?”
Criteria
Allereerst; er bestaat geen objectieve meetlat waaruit valt af te leiden wat een goed of een slecht boek is. Onderstaande beweringen zijn dus puur op persoonlijke titel. Het zijn geen universele of meetbare waarheden. Wat Jip prachtig vindt, kan Janneke stuitend vinden. Zelf laat ik bijvoorbeeld boeken over typen stenen werktuigen – met uitvoerige beschrijvingen van soorten afslagen – steevast in de winkel liggen. Die vind ik echt saai. Maar ik kan me voorstellen dat experimenteel archeologen daar heel anders over denken. Daarom een persoonlijke selectie met beoordelingen op basis van volstrekt subjectieve en willekeurige criteria.
Boeken over de prehistorie: romans
Clichés
Een goede roman voert de lezer mee in het gevoelsleven van de hoofdpersoon. De lezer kan op die manier heel dicht bij de prehistorische mens komen. Soms leidt dat zelfs tot letterlijk meeleven. Zo mis ik regelmatig een paar uur slaap omdat ik wil weten hoe het verder gaat met een fictief prehistorisch personage. Als ik afhaak, komt dat vaak door gebrek aan geloofwaardigheid. In zulke gevallen schiet de schrijver door in sensatie, gruwelijkheid of de beschrijving van bovennatuurlijke fenomenen. Of in clichés. Een boek zonder een gevaarlijke op macht beluste sjamaan doet het bij mij beter dan een van de vele boeken waarin dit terugkerende archetype wel voorkomt. Bij films die zich afspelen in de prehistorie werkt dat bij mij precies zo.
Geloofwaardigheid
Kortom: De boeken die ik het beste vind zijn de boeken die ik het meest overtuigend vind. Ze draaien om geloofwaardige karakters die zich redden in realistische situaties. En dan verwacht ik ook nog dat de schrijver boeiend vertelt en de conflicten binnen de hoofdpersoon voelbaar maakt.
- Elizabeth Marshall Thomas, Reindeer Moon; een jonge opstandige vrouw probeert te overleven in een vijandige omgeving en daarbij ook nog voor heer zusje te zorgen. Een boek met herkenbare karakters in een prehistorische context.
- Nicholas J. Conard en Jürgen Wertheimer, Die Venus aus dem Eis; keurig gereconstrueerd rondom archeologische vondsten, zonder ook maar een moment droog of saai te worden. Helaas alleen verkrijgbaar in het Duits.
- Cecilia Holland, Zuilen van de hemel; over de laatste en meest spectaculaire bouwfase van Stonehenge. Het boek geeft een meeslepende beschrijving van stamleden en hun onderlinge verhoudingen. De geloofwaardigheid van de karakters is uniek voor het genre.
- Kathleen O’Neal Gear en W. Michael Gear, Het volk van de wolf; spannend relaas over de eerste Amerikanen. Hier en daar ietwat geconstrueerd, maar dermate goed verteld dat de schrijvers er wat mij betreft mee wegkomen.
In mijn blog over romans over de prehistorie staat een toelichting op deze top drie. Ook staat daar de reden waarom ‘De stam van de holenbeer’ van Jean M. Auel er niet in voorkomt.
Boeken over de prehistorie: Strips
Komisch
Commercieel succesvolle stripoermensen figureren vooral in het humoristische genre. Vaak met een knots in de hand en gehuld in dierenvel. Dikwijls met hele komische of onderhoudende resultaten. Jerom in ‘Suske en Wiske’ is daar een goed voorbeeld van. Al tientallen jaren boeit hij een grote lezersgroep. Zijn bovennatuurlijke kracht en zijn nuchtere aard bieden een heerlijk tegenwicht aan de explosieve Lambik. Een ander voorbeeld van een geslaagde humorstrip is ‘The Flintstones’. Hoofdpersoon Fred Flintstone heeft weliswaar geen knots, maar dat is dan vooral om duidelijk te maken dat hij een modern oermens is. Alle attributen in deze strip zijn eigenlijk moderne apparaten in een prehistorische uitvoering. Dat is onweerlegbaar grappig, maar met de oertijd heeft het niets te maken.
Niet direct komisch – en zeker niet realistisch- is de strip Conan de Barbaar. Die speelt zich af in een gefantaseerde versie van de prehistorie.
Realistisch
Gelukkig bestaan er ook realistisch getekende strips met oertijdelementen. Voor een groot gedeelte zijn die echter helaas gericht op actie en sensatie. Grote kerels met indrukwekkende spierbundels nemen het op tegen gevaarlijke sabeltandtijgers. Hun vrouwen met lange blonde haren staan weerloos aan de kant. Deze vreemde oermoeders kijken vol afschuw toe. Zelf laat ik deze boekjes in de winkel liggen. Incidenteel vind ik een uniek stripboek dat meer biedt dan humor of sensatie. Dat neem ik dan direct mee naar huis:
- Eric le Brun, l’Art préhistorique en bande dessinée. Glénat, 2012/2013. Twee prachtig getekende delen over de eerste jaren van de kunst. De tekenaar brengt alle kunstige oertijdvondsten chronologisch en minutieus in beeld.
- Yuval Noah Harari, David Vandermeulen, Daniel Casanave: Sapiens. Een beeldverhaal. Het ontstaan van de mensheid. Thomas Rap, 2002.Stripbewerking van de bestseller.
- Graphic Classic: Charles Darwin, Over het ontstaan van soorten. 190 Pagina’s, uitgeverij EPO, 2011. Dit is een even toegankelijke als knap gemaakte introductie op leven en werk van de bedenker van evolutietheorie.
- Illustrated Classics: Van oertijd tot mensheid. 96 Pagina’s, Uitgeversmaatschappij Williams Nederland, 1974. Zowel grafisch als inhoudelijk zo gedateerd dat het mooi wordt. Dit boek brengt mij niet alleen terug naar de kinderjaren van de aarde en de mensheid, maar ook naar die van mijzelf.
Boeken over de prehistorie: non-fictie
Populairwetenschappelijk
Het aanbod van lekker leesbare boeken over de prehistorie of met een link daarnaar is enorm. De schrijvers – zelf dikwijls geplaagd door oertijdnostalgie – willen niets liever dan de stad verlaten, zelf een speer maken en beren gaan jagen. Geldloos leven. Of ons overtuigen van het nut van een paleolithisch dieet zonder koolhydraten. Best leuk om te lezen, zo lang je het maar niet te serieus neemt. In dit genre lees ik het liefst boeken van Desmond Morris. Ze liggen voor een prikkie in kringloopwinkels en antiquariaten en bieden verantwoord vermaak dat tot nadenken stemt. Ik ben fan. In mijn huis ligt al een flinke stapel van deze intelligente veelschrijver.
Historisch
Er bestaat een enorm en kwalitatief hoogwaardig aanbod in dit genre. De diversiteit aan onderwerpen en invalshoeken is enorm; bijvoorbeeld per land, per periode, over kunst of over eten. Vooral hier zijn mijn voorkeuren volstrekt willekeurig en subjectief. Drie tips durf ik te geven. Ten eerste kan ik iedereen die houdt van een persoonlijke benadering het verslag van het voorouderonderzoek van Karen Bojs aanbevelen: ‘Mijn Europese familie’. In de tweede plaats vind ik dat iemand die alles wil weten over de Nederlandse steentijd niet heen kan om ‘Onze vroegste voorouders’ van Leendert Louwe Kooijmans. Tot slot denk ik dat ‘Het begin van alles‘ van David Graber en David Wengrow onontbeerlijk is voor een goed begrip van de prehistorie. Voor de rest beveel ik vooral aan om te browsen en in boekwinkeltjes te neuzen. Want of je nou geïnteresseerd bent in de ijstijd, de eerste boeren of onze oudste Afrikaanse oorsprong, er is genoeg en het ligt allemaal op je te wachten.
Overig wetenschappelijk: Darwin …
Niet voor niets heb ik deze rubriek voor het laatst bewaard. Want laten we wel wezen; onze kennis en inzichten over de prehistorie bestaan voor een belangrijk deel bij de gratie van het werk van Charles Darwin. Zijn ‘The origin of species’ en ‘The descent of man’ gaven het startschot voor onderzoek naar menselijke oorsprong. Zonder Darwin had het heel wat langer geduurd voordat de eerste voorouderlijke schedels en botjes uit Afrika uit de aarde zouden komen en de aandacht zouden krijgen die ze verdienen.
Overig wetenschappelijk: … en de rest
Hierbij vier titels van boeken die fascinerende voetnoten plaatsen bij het werk van de grootste bioloog aller tijden:
- Frans de Waal, De aap in ons. 264 Pagina’s, 2005, uitgeverij Contact. Deze hoogleraar psychologie vertelt een vergelijkbaar verhaal als Desmond Morris, maar dan met meer wetenschappelijke verantwoording. Desondanks beschikt hij over voldoende vertelkracht.
- Sarah Blaffer Hrdy, Een kind heeft vele moeders. 448 Pagina’s, 2009, Nieuw Amsterdam. Een eye-opener die verrassende inzichten biedt in de rol van oermoeders in de evolutie van egocentrische mens-apen tot sociale wezens.
- Steven Mitten, The prehistory of the mind. 358 Pagina’s, 1996, Thames and Hudson. De wording van de mens is uiterlijk nog enigszins te bevatten. De veranderende fysieke kenmerken vallen immers af te lezen uit gevonden botten. Deze schrijver begeeft zich op het veel moeilijker te begrijpen vlak van de psychologie. Want wie weet wat onze verre ouders dachten en hoe zij kwamen tot een eerste basis van kunst, religie en wetenschap? Mateloos intrigerend ….
- Stephen Oppenheimer. The origin of the British. 628 Pagina’s, 2206, Robinson, 2006. Dankzij DNA-analyse biedt deze onderzoeker een compleet nieuwe kijk op de Britse prehistorie. Die blijkt nauw verbonden met die van de rest van Europa. Dit doorwrochte onderzoek laat zich lezen als een forensische detective.
Boeken over de prehistorie: Conclusie
De prehistorie biedt voor iedere lezer wat wils. Er is van alles: Actie, sensatie, fantasie, humor en wetenschappelijk speurwerk met fascinerende onthullingen. Het is daarom onmogelijk om voor verschillende genres op basis van persoonlijke smaak het beste boek vast te stellen. Desalniettemin is het belang, de genialiteit en de originaliteit van het werk van Charles Darwin zo groot en alles overstijgend, dat dit als enige boek met recht de titel van beste boek over de prehistorie aller tijden kan claimen. Voor wie het origineel te veel van het goede is, bestaan genoeg samenvattingen en beschouwingen. Veel leesplezier met alle boeken die je leest over de prehistorie!